12. Kapitulua
HAZKUNDEA ETA MOTIBAZIOA INKONTZIENTEA
Holismoa eta Psikologia Humanista
Maslow eta autoerrealizazioa
Rogers eta autoerrealizaziorantz joera
Ikuspegi Psikoanalitikoa
Motibazio Inkontzientea
Niaren Psikologia
SARRERA
Imajina
ezazu nola psikiatra batek Joxe hipnotizatzen duen. Joxe hipnosi egoeran
dagoelarik, psikiatrak egongelara egunkari bat ekarri duela esaten dio eta
esnatzean egunkaria irakurri nahi izango duela.Hortaz gain, Joxek egunkaria
bilatuko du baina ez du aurkituko, norbaitek egunkaria lapurtu dioela
pentsatuko du eta lapurra zu zarela pentsatuko du, zurekin haserretuko delarik.
Behin eta berriro egunkaria bueltatu diezaiozun eskatuko dizu eta zurekin
haserretuko dela esaten dio terapeutak Joxeri. Hipnosi saioa bukatzeko,
terapeutak Joxeri jasotako informazio guztia ahaztuko duela esaten dio.
Joxe
“esnatu” egiten da eta egunean gertatu zaizkion gauzetaz tartetxo batean hitz
egin ondoren, zera esaten dio terapeutari: “horrek, gaur egunkarian
irakurritako zerbait gogorarazten dit, oraintxe erakutsiko dizut”. Egunkaria
bilatzen hasi baina ez du aurkitzen eta ezustean zu begiratzen zaitu,
begiradarekin egunkaria eman diezaiozun eskatuz. Zuk egunkaria ez duzula esaten
diozu eta orduan Joxe haserretu eta zure aurkako akusazioak botatzen hasten da.
Joxe, oso haserre, egunkariaren lapurreta leporatzen dizu, egunkari bat
erosteko zikoitzegia zarela esanez eta
norbaitek bere egunkaria nola lapurtu duzun ikusi zaituela esanez. Zu geroz eta
deserosoago sentitzen zara; Joxek benetan zuk egunkaria lapurtu diozula
pentsatzen du –inoiz izan ez duen egunkaria-.
Zer
azaldu nahi gaitu Fromm-ek burututako hipnosi saio honek? Gizakiok subjektiboak
bezala emozio mordo bat sentitzen ditugula, baina berez, horietako asko eta
asko INDUZITUAK direla. Joxek zerbait
nahi zuen –egunkarian azaltzen zen zerbait erakutsi nahi gintuen- eta zerbait
sinisten zuen –zuk egunkaria lapurtu zeniola- eta zerbait sentitzen zuen –zure
aurkako amorrua-. Joxeren desirak, pentsamenduak eta sentimenduak ez ziren
benetan bereak, bere barrenetatik eratortze ez zirelako, nahiz eta berak bereak
bezala sentitu. Honek zera azaltzen du; zer sentitzen, desiratzen, pentsatzen
dugunaren jatorriari buruzko ditugun ideiak, argiak ez direla.
Motibazio
inkontzientea da kapitulu honetako gai nagusienetako bat. Zergati (motibo)
inkontzienteak subjektuaren jokaera gidatzen dute , honen kontzientzia eta
baimenik gabe. Kapitulu honetan aurkitzen ditugun teorikoen ikuspuntutik, giza
motibazioa eta jokaera, zergati (motibo) ulergaitzengandik gidatuak daude.
Kapituluaren lehen erdian, psikologia humanistak azaldutako hazkuntza arrazoiak
aurkituko ditugu et kapituluaren bigaren erdian , psikologo psikoanalistek
azaldutako zergati ( motibo ) inkontzienteak aurkituko ditugu.
HOLISMOA ETA
PSKOLOGI HUMANISTA
Gizakiaren
zergatiak (motiboak) ikuspuntu desberdinetatik ikasten dira, Objetibismoaren
alderdi objektiboenetatik ( Diserens, 1925) Konduktismo (Watson, 1919),
Positibismo logiko (Bergman eta Spence, 1941) Existentzialismoaren (May, 1961)
alderdi subjektiboraino, Gestalt psikologia (Goldstein, 1939) eta Holismoa.
Existentzialismoaren eta Gestalt psikologiaren eredu berdina jarraituz,
holismoaren ustez, gizakia osotasun integratu eta antolatu bat da. Organismoa
bere osotasunean -ez garuna edota
urdaila bakarrik- motibatua egon daiteke. Horrela, Holismoak esaten
duena jarraituz, sistema batean eragiten duen edozein gertakizun edo zergati
(motibo), pertsona osoan eragiten du ere. Maslow-ek burututako esaldi bat
gogoratuz, Jon da janaria desiratzen duena eta ez bere urdaila bakarrik.
Humanismoa
psikologiaren barneko korronte oso indartsu bat da, ikuspuntu holistikoarekin
identifikatzen dena eta Self-aren ideia eta errealizazio ahaleginetan enfasia
jartzen duena. Ideia horiek dira indar holistikoak osatzen dituztenak eta
gizabanakoa, sistema motibazional bateratu batean bihurtzen dutenak. Self-aren ahaleginak edo
“auto-errealizazio joera”, nuklearrak dira eta sistema motibazional
supraordenatu bat errepresentatzen dute, beste zergatiak (motiboak) bateratu
eta antolatzen dituena (adibidez, gosea, sexua, lehiakortasuna). Jarrian
ikusiko dugun bezala, zergati (motibo) nuklear horien barnean –hau da, benetan
zaren Self-a izatea- , hazkuntzarako ahaleginak, garapenerako ahaleginak eta ez
zarenetaz urruntzeko ahaleginak biltzen dira (itxura, Self-aren ezkutaketa,
zuretzako besteek dituzten itxaropenak betetzea, Rogers, 1966).
MASLOW ETA
AUTO-ERREALIZAZIOA
GIZAKIEN BEHARRIZANEN IERARKIA
Maslow-en
arabera, motibazioaren ulermenaren oinarria, gizakiek maila organismikoa
bulkadak ditugula edo oinarrizko beharrizanak ditugunaren ideian datza. Hala
ere, beharrizan hauek ahulak dira, hau da, bulkada biologiko diskretuak dira,
askotan nahastu egiten direnak edota egunerokotasunean kontutan hartzen ez
direnak. Dena dela, oinarrizko bulkada hauek, modu diskretu baina seguru batean
giza motibazioa modelatzen duten indarrak dira.
Maslow-ek
hurrengoa proposatu zuen: hazkuntzarako joera da oinarrizko beharrizana eta
honek beste gainontzeko beharrizan guztiak antolatzen eta zuzentzen ditu.
Hazkuntzarako joerak, 5 zatitako hierarkia batean oinarrituz, beste beharrizan
guztiak zuzendu eta antolatuko ditu, hierarkia hori hazkuntzarako beharrizan
indartsuenetatik – hazkuntzarako beharrizan ahuletaraino egituratzen delarik (12.1 marrazkia). Hierarkiaren lehenengo
beharrizanaren barnean gorputzaren homeostasi, orekarentzako eta
biziraupenarentzako beharrezkoak diren beharrizanak aurkitzen ditugu.
Hierarkiaren gainontzeko beharrizan guztiak oinarri psikologikoa dute. Hierarkiaren
egiturak (Maslow, 1943,1954) gizakien beharrizanei buruzko 3 aspektu azaltzen
dizkigu:
1)
Oinarrizko beharrizanak indar edo
prepotentziaren printzipioaren arabera antolatuak daude. Horrela beharrizan
psikologikoak behealdean gelditzen dira, beraien nagusitasuna erakutsiz eta
auto-errealizazio beharrizanak hierarkiaren egituraren goialdean aurkitzen
ditugu, beraien ahulezi erlatiboa azalduz.
2)
Hierarkiaren barnean geroz eta
beherago kokatu beharrizan bat, orduan eta azkarrago agertuko da bai garapen
filogenetikoan baita ontogenetikoan ere. Horrela, babes eta segurtasun beharrizanak umeen, gazteen eta behe-mailako
animalien beharrizan tipikoak diren bitartean, balorazio beharrizanak helduei atxikitzen zaizkie, gizakiarenak
esklusiboki direlarik.
3)
Beharrizanak sekuentzialki asetzen
dira, behealdean (piramidearen oinarrian) daudenetatik goialdean
daudenetaraino. Beraz, pertsona batek balorazioa eta auto-errealizazioa bilatu
aurretik, beharrizan fisiologikoak eta segurtasun eta pertenentzia beharrizanak
asetuak izan beharko ditu.
Hazkuntzarantz
zuzendutako Hazkuntza
beharrak motibazioa
Autoerrealizazio
Beharrak
Balorapen beharrak
Maitasuna
eta pertenentzia Gabetasun
Beharrak
Beharrak
Babespen eta segurtasun
Beharrak
Behar fisiologikoak
Biziraupenerantz
Zuzendutako
beharrak
12.1 Maslow-en beharren hierarkia
Beraz, babes eta segurtasun beharrak umeen, gazteen eta behe
mailako animalien berezko beharrak dira eta balorapen ezaugarriak (soilik
gizakiena) berezko beharrak dira. Hirugarrena, hierarkiak beharrak
sekuentzialki asetuak direla indikatzen du, beti gora, beheko beharretatik
goikoetara, piramidearen oinarritik punturaino. Beraz, norbaitek balorapen eta
autoerrealizazioa bilatu aurretik behar fisiologikoak, segurtasunekoa eta
propietatekoa asetuta eduki behar ditu.
Gabezi beharrak.
Perturbazio fisiologikoak eta segurtasun, propietate eta balorapenaren
zergatiak gabezi beharrak bezala ezagutzen dira. Gabezi beharrak bitaminak
bezalakoak dira; haien ezak hazkuntza eta garapena oztopatzen dituelako behar
ditugu. Maslow-en ustez, jendeak ongitasun egoera batera heldu gura du beti
baina oso gutxitan lortzen da, edo denbora
gutxiz lortzen da. Gabezi behar batzuk asetzen dituzten bitartean beste batzuk
sortzen dira. Adibidez, behar fisiologikoek kontzientzia okupatzen dute asetuak
izan arte eta murgiltzen dira hierarkian dagoen hurrengo beharren seriea azaldu
arte. Azaltzen direnean babespen eta segurtasun beharrek okupatzen dute
kontzientzia. Beraz, gose, egarri, loak asetzeak behar fisiologikoak asetzeaz
gain mundu ulergarri, seguru eta ordenatu batean egoteko beharrari pausu ematen
dio. Edozein gabezi beharren presentziak subjektua depribazio egoeran dagoela
adierazten du. Janaria, segurtasuna lanean, talde baten kidetasun eta maila
sozialez kezkatzen dena pertsona depribatua da. Maslow-en ustez, pribazio hori
giza gaixotasunaren ezaugarria zen, hazkuntza eta eguneratzeko ezintasuna
existitzen zela adierazteko erabiltzen den hitza ( Maslow, 1971). Hazi, heldu
eta gabezi beharren gainetik garatua zen jendea bakarrik osasuntsua kontsidera
zitekeen.
Hazkuntza beharrak.
Gabezi beharrak asetzen badira hazkuntzarantz zuzendutako beharrak azaltzen
hasten dira, horrela, subjektua urduri eta deseroso sentitzen da. Nahiz eta
gose, ez seguru, ez maitatua edo txikiagoa ez sentitu, subjektuak izan behar
den pertsona burutzeko beharra sentitzen hasten da, pertsona bezala duen patua
betetzen. Norbera dena eta etorkizunean izateko gai dena, gero eta gehiago
izateko nahia da. "Musikari batek musika egin behar du, margolari batek margotu behar du, olerkari
batek idatzi behar du, horrela zoriontsuak badira". Gizakia izan behar
dena izan beharko litzateke autoerrealizazioa. Zaila da zehaztea zer diren edo
zer ez diren autoerrealizazio beharrak. Behar fisiologikoak gose eta egarri
izanda konplexuagoak dira. Maslow-en arabera (1971) autoerrealizazioa 17
metabehar laburtzen dituen hitza da. 12.1 taulan 17 metabeharrak agertzen dira
haien ez asetzeak dakarren sintomatologiarekin.
Ikerkuntza beharren
hierarkian. Maslow-en beharren hierarkia giza motibazio arlo
ezberdinetan lan tresna bezala erabili da. Adib, hezkuntzan, industrian, lan
giroan, psikoterapia eta osasunarekin erlazionaturiko lanbideak- medikuntza,
erizaintza, geriatria, (Cox, 1987). Baina ezaguna izan arren ikerkuntzak
frogapen enpiriko gutxi aurkitu du beharren hierarkian.
Beharren hierarkiaren baliagarritasuna frogatzeko ikerketa estrategia
bat rangoen metodoa da. Normalean rangoen azterketek Maslow-en 5 beharrak
aurkezten dituzte desiragarritasuna edo garrantzi terminotan eta galde sorta
moduan. Aurkitu da orokorrean gutxienez 2 behar garrantzitsuenei emandako
puntuazioak ez doazela bat Maslow-k ezarritako ordenarekin. Blair-ek (1981)
gasolindegitako langileei galdetu zien eta babespen eta segurtasun beharretako
puntuazioak altuenak zirela eta balorapen beharren puntuazioak baxuenak zirela
aurkitu zuen. Maslow-en hierarkia baliotasuna frogatzeko beste estrategia hobea
adinarekin motibazioan ematen diren aldaketen ebaluapena da (adib, Goebel eta
Brown, 1981). Honetan ere, gazteek babespen eta segurtasun behar gehiago dute
eta helduek balorapen eta eguneratzen behar gehiago edukitzen dute. Goebel-ek
eta Brown-ek (1981) Life Motivation Scale (LMS) administratu zuten (ezinbesteko
motibazioak), honetatik 12.2 taularen goialdean agertzen den galdera batetik
atera da.
Goebel eta Brown-en ikerketaren emaitzak 12.2 taularen
behealdean agertzen dira. Adinez ordenatutako lau taldeak baino gehiago
puntuatu zituzten, Maslow-ek aurresan zuen bezala. Segurtasun beharren
garrantzia berriz, patroi nahasia jarraitzen du zeren eta bost taldeentzat
garrantzitsua da. Berez, segurtasun beharretan altuago puntuatu zuten talde
zaharrena izan zen. Patroi nahasi berdinak maitasun beharrean agertzen da baina
umeek beste taldeek baino gutxiago ematen zioten behar honi. Gazteen artean eta
helduen artean autoerrealizazioa gehiago baloratzen da. Zahar eta umeen taldeetan
berriz gutxien hautatzen dena da. Beraz,
Goebel eta Brown beharren hierarkiko baliagarritasunerako laguntza
aurkitu zuten nahiz eta emaitzen hierarkiko baliagarritasun zalantzan jarri
kritika asko eduki arren (adib, Smith, 1969) Maslow-en 2 mailako (ez 5)
hierarkiarako laguntza aurkitu zuen ikerketa bat egon zen. 2 mailako hierarkian
gabezi beharra eta hazkuntza beharra bereizten dira (Wahba eta Bridwell. 1976).
Lehenago aipatutako ikerketetan iraupen eta hazkuntza beharrak azaltzen dira.
Horrek Maslow-en gabezi/hazkuntza beharrekin koherentzia dauka. Beraz,
Maslow-en beharren hierarkiari buruzko ikerkuntzarekin heltzen gara ondorio honetara: 5 mailetako
kontzeptualizazio gutxi baieztatu da baina 2 mailetakoaren alde jende asko
dago.
12.1 taula: Maslow-en metabeharrak eta euren gabezi
patogenikoak
|
METABEHARRAK
|
DEPRIBAZIO PATOGENOAK
|
|
1. Egia
|
Lizuntasun
|
|
2. Ontasun
|
Gaiztakeri
|
|
3. Edertasun
|
Zatarkeri
|
|
4. Batasun, sendotasun
|
Nahaste, atomismoa, koherentzia galtze
|
|
5. Dikotomia, transzendentzia
|
Dikotomi absolutuak, zehaztasun eza
|
|
6. Bizitasun, prozesuaren orientazioa
|
Zentzugabe, bizitzaren mekanizazioa
|
|
7. Bereizitasuna
|
Monotonia, berdintasuna, interaldakortasuna
|
|
8. Perfekzioa, beharra
|
Inperfekzioa, arduragabekeria, kalitate txarra
|
|
9. Helburu, bukatzea
|
Bukatu gabea
|
|
10. Justizia
|
Injustizia
|
|
11. Ordena
|
Lege gabezia, nahaste, autoritatearen beherakada
|
|
12. Xumetasuna
|
Konplexutasuna, nahastua, deskonexioa
|
|
13. Aberastasun, osotasun
|
Pobrezia, koakzioa
|
|
14. Ahalegina
|
Ahalegin gabezia
|
|
15. Izpiritu jostakin
|
Umore gabezia
|
|
16. Buru askitasuna
|
Kontigentzia, noizbehinkakotasuna
|
|
17. Esangura
|
Esangura gabezia
|
12.2 taula: Life Motivation Scale (a)-ko itemen lagina 5
behar adinekoen garrantziaren puntuazioekin (b).
(a)
Argibideak: Ondorengo 5 baieztapenak ordenan jarri zuretzat
duten garrantziaren arabera:
-
Mirestuta izatea eragiten duten
gauzak egitea gustatzen zait (balorapenekoa)
-
Nire familia eta lagunekin gauzak
egitea gustatzen zait (pertenentzia)
-
Nire behar fisikoak asetzen
dituzten gauzak egitea gustatzen zait (fisiologikoa)
-
Nire gaitasun edo interesak
garatzea uzten didaten gauzak egitea gustatzen zait (autoerrealizazioa)
-
Lehenago planifikatu diren gauzak
egitea gustatzen zait (segurtasuna)
(b)
|
Beharren hierarkia
|
Umeak
(n=22)
|
Nerabeak
(n=21)
|
Gazteak
(n=24)
|
Helduak
(n=22)
|
Zaharrak
(n=22)
|
|
Fisikoak
|
22,59
|
14,24
|
14,50
|
13,14
|
14,82
|
|
Segurtasunezkoak
|
19,77
|
19,14
|
19,25
|
20,00
|
22,50
|
|
Maitasunezkoak
|
29,68
|
32,14
|
34,21
|
33,14
|
33,73
|
|
Balorapenezkoak
|
17,50
|
19,33
|
13,63
|
15,73
|
15,36
|
|
Autoerrealizaziozkoak
|
20,50
|
25,14
|
28,60
|
27,91
|
23,59
|
Autoerrealizazioa bultzatu
Maslow-en arabera, populazioko %1 baino gutxiago
autoerrealizatzen zen. Autoerrealizazio beharrak innatoak omen zirela kontutan
hartuz, norberak galde diezaiokeen bere buruari zergatik, momentu zehatz
batean, jendea ez da autoerrealizatzen. Maslow-ek arrazoitu zuen jendeak ez
duela bere potentzial osoa garatzen giro ez aproposengatik (adib, ur gabezia
edo oinarrizko beharrak asetzeko etxerik). Beste kasutan, jendea bera da
hazkuntza saihesten duena, (Adib, gure potentzialari beldur izan,
"Jonas-en konplexua" izendatu zuten). Maslow-ek bere 2 ideien arteko
kontraesana onartu zuen: autoerrealizazioa innatoa zela ( beraz, gizaki
guztiengan zegoen) eta autoerregulazio beharrak asetzeko ahaleginak egiten
dituen jende gutxi dagoela. Maslow-ek, kliniko eta aholkularia,
autoerregulazioa errazten duten eguneroko jokaera batzuk azaldu zituen (12.3
taula)
12.3 taula: Autogauzatzea errazten duten 8 jokamolde
1.
Bizitza aukera ugariz beterik
ikustea, aurreratzeari eta hazkuntzari begira, atzerapenaren eta beldurraren
ondoan. Aurreratzea eta hazkuntza aukeratzeak autogauzatzera garamatzan
mugimendua da, erregresio eta beldurra ordea, autogauzatzearen kontrakoa.
2.
Desberdina izatera ausartzea,
inkonformista.
3.
Esperientzia esanguratsuak emateko
baldintza egokiak sortzea. Ideia zein ilusio faltsuetatik aldentzea. Bakoitzak
ongi egiten duena ikusi eta norberaren potentziala ezagutzea norberak egiten
dituen akatsak ezagutuz.
4.
Defentsak identifikatzea eta uzteko
ausardia izatea
5.
Zintzoa izatea batez ere zalantzak
daudenean. Norbere erabakien zein ondorioen arduradun izatea.
6.
Self-a azalerazten uztea. Norbere
burua antzeman norberak izaten dituen bulkadei adi egotea. Gertaerak lotsa eta
defentsarik gabe bizitzea.
7.
Biziki, kontzentrazio zein absortzio
osoz esperimentatzea. Arduragabetasun, aurreiritzi edo lotsarik gabe
esperimentatzea.
8.
Norberaren adimena erabiltzea
bakoitzak ongi egin nahi duena ongi egiteko, mediku, aita, piano jole,
akademiko, edo kirolari baten lana izan daitekeelarik.
ROGERS ETA
GAUZATZEARENGANAKO JOERA
Maslow-ek askotan aipatu izan duen esaldia hau da: "
organismoak joera eta grina du -self-a- eta honen esperientziak gaurkotzea,
mantentzea eta aberastea" (Rogers, 1951). Rogers-entzako, pertsonek
oinarrizko behar bat daukate, gauzatzeko joera, beste guztiak barne hartzen
dituena. Behar fisiologikoen asetzeak ( biziraupena adibidez) mantentzen eta
nabaritzen (hazkunde fisikoa adibidez) du; organismoak onarpen, jabetze eta
estatus sozialekoa (amodio eta autoestimua adibidez) ez asetuz. Gainera,
jakin-minak eta esplorazioak gizabanakoa nabaritzen eta berritzen dute,
zailtasun eta ulermen handiago baten bitartez. Orokorrean, Rogers-ek (1959,
1963) giza arrazoi zehatzen izatea ezagutzen zuen baina, proposamen
holistikoari garrantzi handia eman zion,
zeinetan, giza beharrek pertsonaren atxiki joerak, bakoitzaren ahalmenak
garatzera eramaten dute pertsona mantendu, nabaritu eta berrituz.
Rogers-ek Maslow-en antzera, gauzatze-joera joera innatoa
zela pentsatzen zuen. Innatoa izaterakoan, gauzatzeko joera pertsona bere
potentzialera bultzatzen duen agertze jarraian da. Baina gauzatzeko joera
genetikoa zela sinetsi arren Rogers-entzat gauzatzearen garapenaren prozesua
"borroka eta mina" -rekin ezaugarritzen zen. Gauzatzeko joerak garapenerantz
duen aurrerakada irudikatzeko (hazkundea) Rogers-en jaioberri baten adibidea
erabili zuen. 9 hilabeteko ume batek ibiltzeko behar duen potentzial genetikoa
dauka baina 4 hankaz ibiltzetik oinez ibiltzera pasatzeko borrokatu behar du.
Umeak lehenengo pausu horiek hartzeko borrokatu behar du. Borroka honek
jauziak, atsekabeak, mina eta etsipena barne hartzen ditu. Baina borroka eta
minaren gainetik umea ibiltzen saiatzen da. Minak eta etsipenak umearen
ibiltzeko nahia gutxitu arren berritzeko joeraren indarrak aurrera bultzatzen
du, " bizi bulkadak", umea beti aurrerantz bultzatzen du.
Berritze joerari dagokionez, borroka eta minezko esperientzia
guztiak "eboluzio prozesu organismiko" -zen bidez ebaluatzen dira,
esperientzia baten hazkuntzari laguntzen dion edo laguntzen duen epaitzeko
bakoitzak duen ahalmen innatoa delarik. Hazkundeak mantentzen eta bultzatzen
duen esperientzien antzemateak positiboki baloratzen dira, pertsona horietara
hurbilduz eta horietan mantenduz. Atzeranzkoak bezala antzemandakoak eta
pertsonaren aberastea ukatzen dutenak, ordea, negatiboki baloratuak izaten
dira, pertsonak hauek saihestuz. Ebaluazio organismikoko prozesuak praktikan
feedbackeko sistema bat eratzen du, gizabanakoari berritze joeraren arabera
ezinbesteko esperientziak koordinatzea baimentzen diolarik bere berritze
joeraren arabera.
Self-aren azalerapena:
Berritze joerak gizabanakoa osotasun baten antzera ezaugarritzen du. Hala ere,
hainbat sentsazio eta pertzepzio daude "ni" edo "ni-bera"
moduan bereizten direnak edo " ni eta ni-bera"- rekin erlazionaturik
daudenak. Hauek selfaren autopertzepzioak dira, autokontzeptua eraikitzen den
lehengaia izanik. Selfaren agerpenarekin pertsona konplexutasunez hazten da eta
ebaluazio organismikoko prozesua osotasuna bat asetzen duen organismoaz gain,
selfari ere aplikatzen hasten da. Beraz, selfarentzat egokiak bezala ebaluatzen
diren esperientziak erakargarriak dira, desegokiak direnak saihesten diren
bitartean.
Selfaren azalerapenak onarpen positiboaren beharraren azalerapena
eragiten du, onarpen positiboa oneste, onarpen eta besteen maitasuna.
Garapenean dagoen pertsona oneste, onarpen eta maitasuna izatea desiratzea
eragiten du. Onarpen positiboko beharra oso esanguratsua da pertsona bat
besteen feedback-ekiko sentibera egiten duelako (adib, kritikaka eta
laudorioak). Beraz, onarpen positiboaren beharra dela eta besteek pertsonaren
bizitzan beste rol baten papera onartzen
duten.
Besteen kritika zein laudorioei kasu eginez, pertsonak
feedback soziala selfaren egiturarekin tartekatzen ikasten du, horrela, onarpen
positiboen orokortaturiko beharra zabaltzen da selfaren onarpen positiboaren
behar espezifikoa barne hartzeko.
Balore baldintzak:
Jaio eta gutxira umeek "balore baldintzak" ikasten hasten dira.
Hauekin bere portaera eta ezaugarri pertsonalak epaitzen ditu ( selfa) egoki
bezala eta berez onarpena mereziz edota desegoki bezala, ukapena mereziz.
Batzutan, onarpen positiboaren beharrak pertsona sentiberagoa (besteen ukapen
edo onarpenari begira) bihurtzea eragin dezake umeak balore baldintzak selfaren
egituran sartzen baditu. Garapenean, selfaren egitura gurasoen baloreetatik at
garatzen da balore baldintzak ere bereganatzeko. Heldutasunera ailegatutakoan
pertsonak guraso, anai-arreba, irakasle, apaiz, entrenatzaile e.a.tik ikasten
ditu "onak eta txarrak" , "egokiak eta desegokiak", diren
portaerak edota ezaugarriak.
Rogers-ek dio balore baldintzen internalizazioa eboluzio
organismikoaren prozesuaren ordezkoa dela. Balore baldintzen arabera zuzentzen
direnean, pertsonek beren esperientziak baliabideetatik banatzen dituzte,
beraien esperientziak beraien berritze joerarekin koordinatzeko. 12.2 irudiak
prozesu osoa eta eboluzio laburbiltzen
ditu.
Rogers-en ustetan umeak baldintza sozialetarako egiten duen
mugimendua, eta beraz, ebaluazio organismiko prozesutik urruntzea
autogauzatzearen kontrakoa da. Garapenean dagoen pertsona bat, gurasoek edota
beste eragin soziala inposaturiko balore baldintzetara atxikitzen bada
erabakiak hartzeko behar den gaitasunetik urruntzen da eta beraz, self-a
berritzeko gaitasunetik. Balore sozialen baldintzak balore barneratuak eta
joera sozial finkoak eta zurrunak bilakatzen dira. Gurasoek umea den horregatik
maite baldin badute eta ez nahi dutena izateagatik, orduan, self-aren egitura
isomorfokoaren irudikapena izango da.
Funtzionamendu ezin hobeko funtzionamendua (optimoa): ezin
hobeko funtzionamenduko pertsona bere esperientzia guztiez kontzientea da eta
berritze joera asetzen uzten du. Rogers-ek kongruentzia eta inkongruentzia
terminoak erabili zituen pertsonak zein puntutaraino ezezten edo onartzen
dituen ezaugarriak zehazteko: ezaugarri pertsonalak, desirak eta sinesmenak
(inkongruentzia) eta ezaugarri pertsonal guztiak (kongruentzia) onartzen dituen.
Gainera, ezin hobeko funtzionamenduko pertsonak harreman estua eta zuzena bizi
duten balorapen organismiko pertsonek beraien bulkadak ahozko zein
ez-ahozkoaren bitartez komunikatzen dute. 12.3 irudiak arrazoi baten
azalerapena irudikatzen du, bere onarpen eta adierazpena. Rogers-en motibazio
teoriaren 2 inplikazio:
- Ikasteko askatasuna: Carl Rogers hezkuntza praktiketaz
kexatzen zen etengabe. Rogers (1969) ez zegoen ados "irakasle" -aren
irudiarekin, ikasketa garrantzitsu bakarra self-arekin hasitakoa delako (hau
da, berritze joeraren hasiera).
12.3 irudia. Gauzatze joeraren azalerapen, onarpen eta
adierazpen prozesua
.AZALERAPENA ONARPENA ADIERAZPENA
|
|
|
Singmund
Freud
Freud-ek medikutzako prestakuntza zuen eta bere ustez,
motibazioa indar fisiologikoez araututa zegoen. Freudentzat, giza-gorputza
energiazko sistema konplexu bat zen non jokabidearen bitartez energia handitu
edo txikitu daiteke. Adibidez, gorputza jatean edo arnasten duenean bere
energia handitzen du, aldiz, jolasten edo lanean bere energia fisikoa gutxitzen
da. Gainera, gorputzak ere, bere energia psikikoa erregulatzen du (mentala).
Gogamena funtzionatzeko energia psikikoa behar du (pentsatu, gogoratu, e.a.)
eta bere energia gorputzeko indar fisikotik dator. Freud-en ikuspuntutik,
gorputzeko indarra, indar fisikoan nahiz indar psikikoan laguntzan du.
Freud-en iritziz
motibazioa, energia fisiko eta mentalaren inpultsorea instintua zen. Instintua
oinarri biologikoa duen indar bat da, “organismotik jariatzen dena eta gogamenean
sartzen dena” (Freud,1915,p. 64). Beraz, motibazio orok gorputzaren indar
instintibo eta oinarrizkoetatik habiatzen da. Freud-ek instintu terminoarekin
zer esan nahi zuen kontutan hartu behar dugu –Trieb alemaneraz- horregatik puntu honetan gelditzea beharrezkoa
da.
Instintua, trieb-en zoritxarreko itzulpen bat da.
Itzulpen hobeagoa “beharrak” izango litzateke: “ estimulu baten oinarri instintiboa duen termino bat
definitzeko “beharrak” izango zen” (Freud, 1912, p. 62). Beraz, instintu bat
oinarri fisiologikoa duen estimulu bat da, hau da, gorputzaren organo gabezi
batetik sortzen den indarra eta egoera psikologikoa pizten duena.
Freud-entzat,
gogamena afektatu zezaketen gorputz beharrak
hainbeste instintua zeuden.
Gorputz behar azpimarragarrienak ur, janari eta loaren beharrak ziren baina
Freud gorputz behar gehiegi zeudela baieztatu zuen eta zerrenda bat egitea
ezinezkoa zen. Freud-ek (1920, 1923) bizitzaren bi kategori orokorretan indarra
egin zuen: bizitzaren instintuak eta heriotzaren instintuak.
Eros edo
bizitzaren instintuak
Eros edo bizitzaren instintuak bietatik definitzeko errazena
da. Eros bizitza kontserbatzen du, gainera superbizipen indibiduala eta
kolektiboa bermatzen zituen (espeziearena). Beraz, janariaren, uraren, airearen,
loaren, tenperaturaren eta minaren hobekuntzaren beharrezko instintuak subjektuaren bizitzan eta superbizipenean
laguntzen dute. Sexu, elikapen eta
kidetzazko instintuek bizitzan,
superbizipenean eta espeziearen bizitzan laguntzen dute. Bizitzaren instintuei buruz hitz egitean,
Freud-ek sexuari garrantzi handia eman zion baina modu zabalago batean eman
zuen. Freud-entzat, sexuaren instintua atsegina bilatze joerekin elkartzen
zuen. Behatzak zurrupatzea, kili-kiliak, igurtzia, masturbazioa, laztantzea eta
kontaktu sexuala sexuaren instintua asetzeko moduak dira (Freud,1905).
Thanatos edo heriotzaren
instintuak:
Heriotzaren instintuek atsedena eta energiaren kontserbatze
hain zuzen, gorputza oreka konstante batera bultzatzen dute. Oreka perfektua ,
hau da, alterazio edo gorputz
desorekaren falta, atseden totalarekin bakarrik lor daiteke – heriotza-.
Heriotza instintuei buruz hitz egiterakoan Freud-ek agresioari garrantzia
ematen zion. Agresioak, banakoak suntsitzea eta hiltzearen efektu espezifikoa
dauka eta egiteko desioa dauka. Agresioa bakoitzaren baitan agertzen denean
auto-kritikaren bitartez egiten du, sadismoa, depresioa (melankolia) eta
suizidioa. Apustuetako jokoak bakoitzaren agresioari zuzendutako agresioak dira
(Begler, 1957). Agresioa besteengan zuzentzen denean amorru, gorroto,
aurreiritzi, irain berbal, krudeltasuna, lehiakidetasun, mendeku, asasinatu eta
gerratearen bidez agertzen da. Adibidez, estima gutxiko gutxiengo baten
kontrako txiste bat egitea Thanatos-en espresio ez-fisiko bat izango litzateke
(Freud, 1905).
Sexuaren eta
agresioaren gorputz-pultsio instintiboek, jokaera motibatzen duen energia
sortzen dute. Baina energi sexualak eta agresiboak gizarteak onartutako modu
adaptatibo batean bideratzen dituena esperientzia da. Esperientziaren bitartez
(garapen psikosexuala eta heldutasuna) subjektua energia sexuala eta
agresiboari aurre egiteko behar duen erreakzio defentsiboak ikasten ditu.
Pertsona batek ikasitako modu defentsiboak, Freud-en pertsonalitate
denifizioaren zatitako bat zen. Beraz, pultsio instintiboak jokaerak behar
dituen energiak ematen dizkio, pertsonalitatea zuzentzen dion bitartean.
Pultsio edo desioa?
Motibazio
Freudianoaren teoria pultsio instintiboetan oinarritzen dena, orokorrean gaur
egungo psikoanalistengan ezberdina izan da (adibidez, Holt, 1989). Psikologo
ikertzaileen esperimentuen ondorioz sexua eta agresioa ez dira pultsio modelo
fisiologikoak (adibidez gosea eta egarria, 4. Kapitulua). Sexua eta agresioa
Freud-en motibazioaren kontzeptu zentralak izateagatik eta motibo
kontzeptuarekin ondo ez doanez, ondorioz gaur egungo psikoanalistak “pultsio”
hitza alde batera utzi dute.
Printzipio motibazional ordezkari bezala,
sexua eta agresioa desio psikologiko
bezala kontsideratzen dira ,
ez pultsio fisiologiko bezala
(Holt,1989;Klein,
1967). Desioen modelo birformulatuak hurrengoa esaten du: edozein momentu dela,
pertsona kontziente edo inkontzienteki bere egoera mentalaz konturatzen da eta
beste edozein egoera aurkitzean, egoera deseroso handi bat pertzibitzen du.
Adibidez, gizon bat bere eguneroko egin beharrak betetzen ditu oinarri
fisiologikoa duen pultsio sexuala piztu gabe, baina bere emaztea arropa
gutxirekin aurkitzean, momentu horretan daukan egoera baino nahiago duen egoera
potentzialean aurkitzen da. Ondorioz inkongruentzia “pertzeptual-ebauluatibo”
bat ematen da. Oraingo egoera eta nahiago duen egoeraren artean “desio” egoera
bat sortzen da.
Pultsio hitza erabili
ordez desioa erabiltzean, gaur egungo psikoanalisten ustez, desioak jokaera
gauzatzen duena da, eta ez pultsioak (Holt, 1989). Desio, gogo freudianoaren
motibazioa gordetzen du zeren eta pertsonek desio agresibo eta sexual asko
dituzte, baina nabaritasun kontraesanak alde batera uzten ditu, hau da, sexua
eta agresioa ez direla pultsio fisiologiko bezala funtzionatzen.
Motibazio
inkontzientea
Gogamenaren
bizitzaren kontziente eta inkontzientearen banaketan psikoanalisiaren oinarria
da (Freud,1923). Freud-ek gogamenaren bizitzaren oinarria kontzientzia zela ezeztatu
zuen eta pertsonalitatearen estruktura hiru zatitan banatu zuen: kontzientea,
prekontzientea eta inkontzientea. Kontzienteak une batean pertsona batek izan
ditzakeen pentsamenduak, sentimenduak, sentsazioak, memoriak eta esperientziak
osatzen dute. Kontzienteak pertsonak atentzioa jartzen duen edozer gauza izan
daiteke eta motibazioa ez du garrantzirik. Prekontzienteak momentu horretan
kontzientzian ez dauden pentsamenduak,sentimenduak, e.a. dira baina esfortzu
txiki batekin jakitera heldu daiteke. Adibidez, gela batean dauden pertsonen
izenetaz kontziente gara baina ez gaude horretan pentsatzen ari.
Giza
pertsonalitatearen osagai motibazional handiena Inkontzientea da. Inkontzientea
ikusezina den biltegia da, non inpultso sentsitiboak, erreprimituak izan diren
esperientziak, haurtzaroa (lengoaia agertu baino lehen) memoriak eta gauzatu ez diren desioak
aurkitzen dira. Instintua eta inpultsoen biltegi hau giza motibazio
dinamikoaren perspektiba psikoanalista ulertzeko osagai garrantzitsua da (Freud,
1915,1923).
Inkontzientera
heltzeko metodoak
Inkontzientea ezin du kontzientziara heldu eta batek galde
dezake nola iritsi bere edukinetara? Freud-en ustez, desio eta inpultso
indartsuek espresatzen ziren baina mozorrotuta agertzen ziren. Honen oinarrian,
inkontzientera heltzeko 7 metodo sortu zituen: elkarketa askea, ametsen
analisia, test proiektiboak, akatsak eta “lapsus linguae, “istripuak”, humorea
eta hipnosia.
Elkarketa askea. Inkontzientea aztertzeko lehenengo metodoa
elkarketa askea izan zen eta “psikoanalisiaren oinarrizko araua” izendatu zuen.
Elkarketa askean, subjektuak “esna dagoela amets egiten du” gogamenera etortzen
zaizkion irudiak edo hitzak espresatuz. Auto-zentsuraren ahaleginak alde batera
utzi behar dira ere. Hauetako gauzaren bat ematen bada, esaten ez dena, esaten denaren garrantzi bera dauka.
Lotsatuta sentitu arren, subjektuak etortzen zaizkion idei guztiak espresatu
egin behar ditu. Gainera jakitera emateko erresistentzia gehien jartzen
dituzten ideiek materiala garrantzitsua da eta ez auto-zentsura.
Ametsen azterketa. Freud-ek erabilitako beste metodo bat ametsen azterketa zen eta “inkontzienterako
bidea” deitzen zuen (Freud, 1900), teknika honekin, gau horretan izandako
ametsaren mamia kontatzen zuen eta Freud-ek ametsaren esanahi sinbolikoa
interpretatzen zuen. Inkontzientearen benetako desioek antsietatea sortzen
zutenez, inkontzienteak ametsaren sinboloen bidez bere inpultsoak manifestatzen
ditu. Ondorioz ametsen edukia desio eta beldurren zati bat adierazten dute. Adibide
bezala Freud-en paziente baten ametsa erabil daiteke: “ume asko, denak anaiak,
arrebak eta lehengusuak (neska-mutilak) zelai batean jolasten eta bat-batean
hegalak hazi zizkieten eta egan joan diren bera bakarrik utzita”. Pazienteak txikitan izandako ametsa zen eta momentu
horretatik errepikatuz joan zen. Freud-entzat thanatos heriotzaren desioa zen,
horrela pazientea bakarrik gelditzen zen bere gurasoen maitasun osoa bera
bakarrik bereganatzeko.
Test proiektiboak.
Inkontzientera heltzeko beste modu bat test proiektiboak dira. 2. kapituluan
esan bezala, testa egiten duen pertsonari, irudi zalantzagarri bati buruz
azalpena ematea eskatzen zaio. Test proiektiboen bidez pertsonak bere
aurreiritzi, soslai, desio eta mundua ikusteko modua erabiliko ditu irudi
zalantzagarria osatzeko. Test proiektiboen artean famatuenak Rorchash-en
tintazko mantxen testa eta Apertzepzio tematikoaren testa. Rorchash-en testan
adibidez, mantxa simetrikodun 10 lamina aurkezten zaio subjektuari eta honek
zer diren interpretatu egin behar ditu. Laminei buruzko interpretapenak askotan
errepikatzen dira. Batzutan testa egiten ari den pertsona bere desioak bertan
islatzen ditu eta batzutan odola, heriotza ikusten dute eta beste batzutan
aktibitate sexuala. Ondorioz psikoterapeutak jendeak emandako iritziak kontutan
hartuz, hau da, berdinak diren iritziak eta subjektuak emandako erantzunekin
kontrastatzen ditu.
Erroreak eta " Lapsus
Linguae":
Inkontzientea
hausnartzeko beste teknika bat " Lapsus Freudiano" deiturikoa
da.Adibidez," Sigmund Fraude" esan " Sigmund Freud" esan
ordez, pertsona bati aspertzen zaituela
esan...
" The
Psychopatology of every Life"
(Eguneroko Bizitzaren Psikopatologia) lanean lapsus linguae hauen
adibide ugari biltzen dira.
Istripuak:
Freud-ek istripuak existitzen ez zirela zioen.Erabat
determinista zenez, istripu guztiek kausa bat zutela baieztatzen zuen.
Edozein jokaera,
aproposekoa zein ustekabekoa izan, garun-aktibitate kontziente/inkontzientez
motibatua zegoen.Beraz, gizon batek bilera garrantzitsu bat baino lehentxeago
bere kotxeko giltzak galtzen baditu, "istripu" hau bilera ekiditeko
saiakera gisa edota orain dela gutxiko oker batengatik zigortzeko desio gisa
interpretatzen da.
"Lagun"
batekin gelditu garela edota kide baten izena gogoratzeko ezintasuna " istripu" hauen adibide dira.
Ferud-ek ( 1920),
eztei bidaietan bere ezkontza-eraztuna "istripuz" galdu zuen
emakumearen historia kontatzen du.
Imajina dezakezuen
bezala, Freud ez zen batere harritu denbora gutxian bikotea banandu egin zenean.Freud-en
ustez, eraztuna galtzeak , emakumearen
"ezkontza" galtzeko eta erlazioa amaitzeko nahiaren
errepresentazio sinbolikoa zen.
Umorea:
Freud-en (1905) ustez, umoreak, desio inkontzienteen
espresio sozialki onargarria ahalbidetzen du. Sexua, erasoa eta
autoritatearekiko errebelamendua dira txisteetako gai nagusiak.
Sexu edo
erasokortasunari buruzko txiste bat kontatu edo entzuteak, NIA eta
SUPERNIA-k ZERA eraso ez dezaten
ahalbidetzen dituzten txisteekiko antsietatea sortarazten du.
Behin txistea kontatu
ondoren ( edo txantxa astun bat aurrera eramanda),energia psikikoa barre gisa
deskargatzen dugu.Barrea, plazer-katarsiaren adierazle da.Gainera, umore eta
barrearen ikuspuntu freudiarraren arabera, txiste bat ez da barregarria izango antsietatea sortzen ez badu.
Hortaz,
komikoek, publikoa iraintzen dute,
" tabu" gaietaz hitz egiten dute, sexu-anatomiako sinboloen inguruan
atentzioa deitzen dute, gutxiengo etnikoen aurka egiten dute, autoritate
irudiak iraintzen dituzte eta gehienetan arantzadun gaietaz mintzatzen
dira.Txiste lotsagabeegi batek, ordea, graziarik ez du.Freud-en ustez, umore
mozorrotuak publikoari sexu-errepresioaz eta erasoetaz babesteko aukera ematen
dio.
Hipnosia:
Teknika hau, inkontzientea hausnartzeko tekniken
zerrendan azkenekoa da Freud-ek askotan eztabaidan jarri zuelako ea hipnosia
inkontzientea ezagutzeko baliagarria zen. Feud-ek hipnosiarekin zituen arazoak
bi ziren:Pertsona guztiak ezin ziren hipnotizatu eta hipnotiza zitezkeen
pertsonak terapian ez zituzten hobekuntza nabariak izaten (Brill 1938). Hala
ere, Ferud-en hipnosiari buruzko ikuspuntua aztertu beharra dago.
Hipnosian,
psikoanalistak bezeroari ordu konkretu batean jokaera bat burutu dezan eskatzen
dio ( Adib.:20:00-etan, alarma jotzerakoan, baso bat ur edan). Hipnosi
egoeratik atera eta kontzientzia berreskuratzean, pertsonak ez du hipnosiaren
memoriarik.Hala ere, 20:00-etan alarma jotzen duenean, pertsonari " gauza
bat ala bestea egiteko nahia garunean indarrez sartzen zaio ( ura edan) eta
kontzienteki baina zergatik jakin gabe egiten du".Pertsonak, motibo
kontziente barik ekintza burutzen
du.Freud-en ikuspuntutik motiboa inkontzienteki eratortzen da. Beste teknika
psikoanalitikoak ez bezala, hipnosi ondorengo indukzio bat burutzeak, motibo
batek jokaera indartu eta bideratzeko duen gaitasuna adierazten du.
Ikuspuntu psikoanalitikoari
kritikak
Lau kritika nagusi bereiz ditzakegu:
. Garrantzitsuena, bere kontzeptu asko zientifikoki
frogaezinak izatea da ( Eysenck, 1986).Ezinezkoa da enpirikoki ebaluatzea giza
izakiak bizitza edota heriotza instintua duten.Froga zientifikorik gabe,
kontzeptu hauek kasurik hoberenean
eszeptizismoarekin ebaluatu eta euren zentzu metaforikoan ulertu behar dira,
baina ez konstruktu zientifikoki sinesgarriak bezala.Enpirismo froga eta
gogortasun esperimentala gainditu ez dituen edozein konstruktu teoriko
ez-baliagarritzat hartu behar da baliagarria dela frogatu arte.Hala ere,
ikerketa anitz burutu dira ( gutxienez 700 orain dela bi hamarkada, Kline 1972) haiekin esperimentatu daitekeen Freud-en konstruktuei buruz. Horrela, bere
zenbait ideiek balidezia enpirikoaren froga gaindituko dute ( Fisher eta
Greenberg, 1977; Masling 1983).
. Bigarren kritika bat, bere motibazio kontzeptu asko
nahastedun pertsonetatik sortu izana da. Zaila da pentsatzea XX: mende hasierako psikoterapia prozesua
jasaten duten heldu gutxi batzuen motibazio-dinamika giza espezie osoarenaren
errepresentazioa dela.Kritikak, kanpo balidezia du, hau da, populazio
orokorraren talde txiki baten emaitzak orokortzea noraino da egokia?.Adib.:
Nola sentituko lirateke emakumeak subjektu gizonezkoetatik soilik eratorritako
motibazio teoria batekin?. Eztabaidan jarri daiteke zein punturaino gizonezkoen
motiboak emakumeen motiboetara aplikatu daitezkeen.
. Hirugarren kritika hau izango litzateke: Freud-ek enfasi
gehiago jarri zuen pertsonaren zama biologikoan, haurtzaroko esperientziatan,
instintua desioetan eta nortasunaren alderdi pesimistetan.Freud-en kritikoek
helduen esperientziak haur esperientziak bezain garrantzitsuak direla, eragin
kultural eta sozialek biologiak bezala, gure motiboei itxura ematen diotela eta
nortasunaren alde optimistak alde pesimistak adina eskaintzen duela diote.
Bestela esanda,
Freud-en teorian konfiantza ipiniz gero, kontuan hartu behar da giza
motibazioaren ulermenera iristeko lehenik buruhauste teorikoaren pieza askoz
gehiago sartu behar direla.Gainera, sexua eta erasotzea giza motibo
garrantzitsuak badira ere, badaude bi motibo hauetara mugatu ezin daitezkeen
beste motiboak ere, adibidez jakinmina ( Holt,
1989).
. Azken kritikak Freud-en datu-jasotze metodoari egiten dio
erreferentzia. Freud-ek, transkribaketa errealak egin ordez, bere behaketa
pertsonalak, amets egunerokoa eta
terapia saioen memoria erabiltzen zuen, eta heriotza instintuaren frogak mundu
gerrek sortarazitako suntsipenen ondorioz aurkitu zituen.Datu-jasotze metodo
hauek soslai pertsonaletara, interpretazio okerretara, omisio eta
distortsioetarako ( inkontzienteak ere izan daitezke) daude tipikoki
prestatuak, eta ez dituzte hautazko interpretazioak kontutan hartzen. Freud-en
ideien ebaluazio kritiko bat burutu ondoren atera daitekeen ondorio
egokiena Henry Murray neofreudiarraren
hitzekin bat dator: " Ez dugu
zergatik sartu eta bola ehogaitza itsuki irentsi behar... Neuk behintzat
nahiago dut nahi dudana hartu, epaiak niretzako gorde eta nahi ez dudana
ekidin".
NIA-ren PSIKOLOGIA:
NEOFREUDIANOAK
Freud-en ustez energi
fisiko eta psikiko guztia nortasunaren
ZERA-ren egituran oinarritzen zen.Haurra, dena ZERA da, hau da, bere NIA
erakuntzaren lehen fasetan aurkitzen zen ( Freud. 1923). Jarraian, NIA garatzen
da eta ¨instintuak hauteman eta kontrolatzetik,
instintuen esana bete eta hauek ezabatzera pasatzen da":Haurra
haitzen den heinean, energia fisiko eta psikikoak, NIA eta SUPERNIA-ren
nortasunaren beste bi egituretan banatzen da. Haurtzaroan zehar egitura
bakoitzari emandako energi kantitate handiak egitura horrek duen indar
erlatiboa nortasun orokorrean determinatzen du.ZERA-k energia gehiago badauka ,
helduaroko jokaera bulkadatsua eta plazerera bideratua izango da.SUPERNIA-k
energia gehiago izanez, helduaren jokaera moralista eta perfekzionistagoa
da.NIa-k energia gehiago izanez, helduaren jokaera errealista izango da eta
beharren gratifikazio egokiarengatik eta arriskuen ekidite estrategikoarengatik
karakterizatzen da.
ZERA eta NIA-ren
erlazioa deskribatzeko, Freud-ek (1923) idatzi zuen: " ZERA eta NIA-ren
arteko erlazioa zaldun eta zaldi arteko erlazioarekin erka daiteke. Zaldiak
mugimendurako energia ipintzen du, eta zaldunak helburua zein den eta bere
zaldi boteretsuaren mugimenduak helburu hori lortzearren gidatzeko eskubidea
du".Freud-ek zioen: " NIA hiru aldeetatik inguratua sentitzen da eta
hiru arrisku motengatik mehatxatua...ZERA-rengatik adoretua, SUPERNIA-rengatik
inguratua eta errealitateagatik errefusatua, NIA-k bere egitekoari ( harmonia
erako bat lortzeko berarekin eta beregain funtzionatzen duten influentzia eta
indarren gutxitze ekonomikoa egitea) aurre egiteko borrokatzen du".
Freud-ek ZERA-ren bulkaden eta SUPERNIA-ren exijentzia eta inguruneko arriskuen
artean bitartekatzeko egitura gisa ikusten zuen NIA.
Neofreudiarrek,
NIA-ren funtzionamenduan askoz gehiago zegoela ikusten zuten. Heinz Hartmann-en
(1989) ustez, NIA-ren psikologiaren aitatzat hartu izan dena, NIA bere ZERA-n
zegoen jatorritik gero eta askeagoa bihurtzen zuen heziketa prozesu batean
zegoen.Ikaskuntza, haurrak ekintza manipulatibo, hausnartzaile eta
esperimental ugaritan ( eutsi, ibili,
lau hanketan jarri eta pentsatu, adibidez) parte hartzen duelako gertatzen da,
eta honek guztiak NIA berari buruz eta inguruari buruzko informazioa ematen
dio.Ekintza manipulatibo, hausnartzaile eta esperimentaletatik lortutako
feedbackaren funtzioan, NIA-k NIA-ren propietateak eskuratzen ditu: Lengoaia, oroimena,
ideia eta intentzio konplexuak. Horrela, Hartmann-ek NIA garatua ZERA-rengandik
aske kontsideratzen zuen.
Robert White
(1959,1960,1963,1975), Hartmann-en NIa-ren psikologiarekin bat zetorren, eta
ekintza manipulatibo,hausnartzaile eta esperimentala mundu errealarekiko lehia
sentsazio bat ezartzera zuzenduak daudenaren ideian enfasia jarri zuen.White-n
lehia sentsazioak esperientzian oinarrituriko konfiantza suposatzen du.Honek,
NIA-ri ingurunearekiko elkarrekintzatik sorturiko zirkunstantziei era asebetegarrian
aurre egitea ahalbidetzen dio.Oinarrian, lehia sentsazioa, NIA bere ingurunea
egokitu daitekeenaren self-aren satisfazioa da.
Neofreudiarrentzat, NIA-ren azkeneko
propietate garrantzitsua, nortasun zentroaren premia da, marko sozial batean banako
ezberdindu bat izatekoa (Erickson 1959, 1963, 1968). Nortasun sentsazio hau
izatera iristeko, NIA-k garapen-ibilbide epigenetiko bat bizitzen du. Ibilbide
honen garapen estadioak puntualki sortzen dira epealdi guztiak eman arte.
Lehenengo urteetan, NIA bere mundu sozialean konfiatzeko, bere autonomiarako
(haurtzaro etsipena izan arren) eta bizitzak aurkezten dizkion erronkei aurre
egiteko borrokatzen du.Nerabezaroan, mailaren batean lehia sentsazioa sortu da
eta sentsazio horrek sistema sozial heldu baten testuinguruan zentzua behar du
izan. Lan ikaskuntza hasten da eta
horrekin nortasun eta banakokeria sentsazio bat.Hortaz, Hartmann, White,
Erickson...-en NIA-ren psikologiak, NIA bere behar propioak asetu eta lehia eta
nortasunarengatik borratzen duen egitura aktibo gisa errepresentatzen du.
Niaren indarra
Nia heldu baten
bertuteetariko bat bizitzaren nahitaezko antsietateekin aurka egiteko abilezia
da. Anna Freud-ek, Sigmund Freud-en alaba, Freud-en ondorengo ikasturteak
igarota ikasteko plan bat sortu zuen perspektiba psikoanalitikorako, non nian
garrantzi handia jartzen zuen. Bere itxaropena pertsonalitatearen 3 egiturei
garrantzi bera ematea izan zen (ez bakarrik zerari bere aitak egin zuen
bezala). Babes mekanismoei esker, nia zeraren bulkadetatik zetorren
antsietateatik babesten zen (antsietatea neurotikoa), superniaren eskakizunetik
(antsietatea morala) eta inguruko arriskuetatik (antsietatea errealista). 12.4
taulan babes mekanismo hauetatik 12 agertzen dira definizio eta bakoitzaren
adibide batekin, zati handi bat Anna Freud-en obratik eratorria “El yo y los
mecanismos de defensa” (1946).
Sigmund Freud-ek ez zituen babes mekanismoak mailatu eta ezta
etiketatu bere alaba Anna-k egin zuen bezala baina, berak bezala, babes
mekanismoen orden hierarkiko orokor bat antzeman zuen, moldagarri gutxiagotik
moldagarrietaraino. Sigmund Freud-entzat, ukapena, distortsioa eta proiekzioa
psikosiaren babesak ziren eta sublimazioa, humorea eta supresioa psikosiaren
heldutasunaren babesak ziren. Nia gogor batek erlatiboki helduak diren babes
mekanismoen erabilpena egiten duen bitartean nia ahul batek erlatiboki ahulak
diren babes mekanismoen erabilpena egiten du.
Vaillant-ek (1977) babes mekanismoak 4 maila orokorretan
ordenatu zituen zeinak heldutasunaren 4 mailekin egokitzen ziren. Mailarik
heldugabeenean proiekzioa eta ukapen liluragarria bezalako babes mekanismoak
ikusten ditu, hauek errealitatea ukatzeko edo errealitate liluragarri bat
eraikitzeko erabiltzen dira. Vaillant-en arabera babes hauek heldugabeenak dira
pertsona ez delako ezta saiatzen errealitateari aurre egitera. Heldutasunaren
2. mailan proiekzio eta fantasiazko babesak daude. Babes mota honek
errealitatea ezagutzen du baina honekin borrokatzeko ahaleginak alderik
desatseginekin eta “self”-etik urruntzeko ezaugarritzen da (proiekzioa bezala).
Heldutasun 3. mailan mekanismo arruntenak daude: sustituzioa,
arrazionalizazioa, errepresioa eta formazio erreaktiboa. Hirugarren mailako
mekanismoak epe motzerako antsietatearen aurka eraginkorrak dira baina epe
luzerako ondorio moldakor ezezko bat dute. Arrazionalizazioarekin, adibidez,
aitzakiak antsietate sentsazioak kentzeko balio dute baina pertsonak
antsietatearen arazoa zuzenki abordatu gabe. Laugarren mailako babes
mekanismoak helduenak eta moldagarrienak dira. Sublimazioa, supresioa,
altruismoa eta humoreaz gain 4. mailako ezaugarriak dira. Sublimazioa desio
instintiboen onarpena da eta energia instintiboak kanalizatzen ditu helburu
sozialki mesedegarrietara hala nola pintura edo poema baten energia kreatiboa.
Emaitza bezala, sublimazioak inpultso instintiboak onargarri eta
dibertigarri bihurtzen ditu.
Bere ideiak babesteko:
1)Babes mekanismoak heldu mailaren arabera ordena daitezke.
2) Pertsonen babesen heldu maila niaren indarra islatzen du,
Vaillant-ek gizon bakoitza elkarrizketatu zuen bere formazio unibertsitarioan
zehar, eta bakoitzaren bizitzarako etorkizuneko moldagarritasuna ebaluatu zuen,
hurrengo 4 mailen arabera: karrera, soziala, psikologikoa eta osasunekoa.
Epaile independenteak gizon bakoitza hitz-mugetan sailkatu zuen ea bere estiloa
antsietatearen aurka mekanismo heldu bat edo heldugabe bat den nagusiki. 12.5
taulan gizonen moldatzeko maila agertzen dira, zeinak babes mekanismo helduak
erabili zituzten babes mekanismo heldugabeak erabili zituztenen aurka. Babes
mailaren heldutasuna gizonen artean arazo sozial, psikologiko eta medikuak
zituztenen eta ez zituztenen artean bereizten ziren.
Eraginkortasuneko
motibazioa
Literatura Neo-freudianoan Robert White-n idatziak niaren
erretraturik hoberena egin dutenen bezala nabarmentzen dira. White-k (1959,
1960) niaren aldetik eraginkortasuneko motibakuntzaren lantzea nabarmendu zuen.
Haurrengan, eraginkortasuneko motibakuntza niarentzako energiaren iturri ez
ezberdindua da, aurrerago ezberdintzen joango dena “eraikin domeinu eta
lorpena” bezalako zio espezifikoetan bihurtu arte. Inguruarekin interakzio modu
hauei indarra ematen dioten esperientzia bitalen bidez, eraginkortasuneko
motibakuntza geroz eta gehiago ezberdintzen doa, niak arrazoiak eskuratzea
uzten duena instintu inkontzienteen menpe egon gabe. Beraz, White-kin ados,
pertsona helduek arrazoien 2 iturri erreserba dauzka.-zeran oinarritutako
pultsio instintiboek eta nian oinarritutako eraginkortasuneko arrazoiak.
White-entzant, Hartmann-ek deskribatutako niaren
propietateek, esplorazioa, manipulazioa eta lengoaia bezala interakzioek
inguruarekin eraginkorrak izateko erabiltzen diren tresnak dira. Haurrak niaren
propietate hauen erabilpena egiten duenean inguruan aldaketa positiboak egiten
ikasten du. Haurrak marrazten ikasten du, zuhaitzetan igotzen, kalea
zeharkatzen, pertsona heldu baten atentzioa deitzera, jatera, eskutitzak
idaztera, bizikletan ibiltzea eta ehunka abilidade gehiago. Niak sentsazio eta
interpretazio mota hauek barruratzen ditu konpetentziako sentsazio orokor
batera, hau da, “niaren indarra”. Azkenik, haurrak jasotzen duen feedbacken
istorio pilatu nahiz eragile eta eragingaitza, konpetentziako edo niaren
indarra deituko sentsazioa sortzen du.
LABURPENA
Humanismoa holistarekin identifikatzen da, self-ean eta
honen osotasuna lortzeko ahaleginetan eta autoerrealizazioan jartzen baitu
enfasia.Motibazioarekin erlazionaturiko ikuspuntu humanistaren defendatzaile
nagusienak Abraham Maslow eta Carl Rogers dira.
Abraham Maslow-ek
motibazio gisa ulertzen du gizakiok maila organismikoan oinarrizko behar eta
antsiak ditugula.Bost behar talde existitzen dira ( fisiologikoak,
segurtasunezkoak, maitasunezkoak, baloraziozkoak eta auto-errealizaziozkoak)
eta hierarkikoki antolatuak daude: Piramidearen oinarritik hurbilen dauden
beharrak indartsuenak dira, garapenean lehenak agertzen dira eta ondorengo beharrak agertu baino lehen
asetuak behar dira izan .Bere ekarpen
atxekitua eta koherentzia arren,
hierarkiak oso laguntza enpiriko urria izan du.Laguntza enpirikoa baduen
teoriaren zati bat Maslow-en gabezia
beharren eta heziketa beharren ezberdintzea da.
Rogers-entzat, giza
izakiek errealizaziorako joera den oinarrizko beharra dute, beste behar guztiek
pertsonaren mantenu, hobekuntza eta errealizaziorantz koordinatzen
dutenak.Rogers-ek inkongruentzia deitzen dio pertsona batek bere ezaugarri
propioak eta desioak ukatzen dituen
puntuari eta kongruentzia, ezaugarri eta desio gama osoa onartzeari.Pertsona
kongruente eta osoki funtzionalak bere
aktualizazio tendentziatik hurbil bizi da eta horregatik askatasun, sormen,
berezkotasun eta heziketa sentsazioa bizi du.
Psikologia barnean
ikuspuntu psikoanalistaren aita Sigmund Freud izan zen. Freud-en ustez,
motibazioa oinarri biologikoko eredu fisiologizista baten barnean dago, non bi
sexu eta eraso pultsioek gorputzari bere energia fisiko eta psikikoa
ahalbidetzen zizkioten. Bestalde, psikoanalista garaikideek, adibidez, Robert
Holt, desio psikologikoen pisua motibazioan jartzen dute enfasia, eta ez
hainbeste oinarri biologikoa duten pultsioetan.Horrela, sexu eta erasoak
pultsio fisiologiko gisa funtzionatzen ez dutenaren frogak ezereztatuz ( nahiz eta Freud-en motibazio izpiritua ez
galdu). Psikoanalisia, Freud-en garun bizitzaren kontziente eta inkontziente
artean egindako bereizketan oinarritzen da. Motibo inkontzienteak era batera
zein bestera adierazi behar direnaren inguruan, Freud-ek inkontzientera
iristeko zazpi metodo garatu zituen: elkarketa askea, ametsa analisia,
proiekzio testak, errore eta "lapsus linguae", "istripuak"
eta "hipnosia".
Freud-entzat,
motibazioa ZERA-ren instintu pultsioetatik eratortzen zen, baina jokabidea
indartu gabe.Neo-freudianoek ( Anna Freud, Hartmann, White, Erickson...)
NIA-ren funtzionamenduan askoz gehiago zegoela ikusi zuten. Anna Freud-ek,
" NIA-ren indarra"-ren inguruan egun existitzen den lanaren zati
handi bati hasiera eman zion bere
NIA-ren defentsa mekanismoen
eztabaidarekin.Robert White-k NIA-ren aldetik eraginkortasunaren
motibazioaren lantzeak zuen garrantzian enfasia ipini zuen. White-rentzat,
Hartmann-en NIA-ren ezaugarriak, NIA-k ingurunearekin elkarrekintzatzeko
tresnak dira.Ingurunearekin topatze arrakastatsu asko izan ondoren, NIA-k bere efikazia sentsazio eta
interpretazioak " NIA-ren
indarra" gisa ezagutzen den
lehia sentsazio orokor
batean integratzen ditu.
No hay comentarios:
Publicar un comentario