Fokapen Kognitiboa. Kapitulu 7

7. KAPITULUA.

FOKAPEN KOGNITIBOA

                     Bada esaera bat: "ispiluak ez du gezurrik esaten". Ispiluan begiratzen duzu eta neguan zenbait kilo loditu dituzula ikusten duzu. 4-5 kilo galtzea eta berriro osasuntsu egotea erabakiz, kirol gehiago egitea pentsatzen duzu.

             Footing eginez hasten zara. Erraza eta dibertigarria, gainera, da nekatu artean footing egitea. Aste bat igaro da, baina ez duzu asko argaldu eta zure buruari galdetzen diozu zenbat kirol egin beharko duzun zerbait nabaritzeko. Beste aste bat igaro eta egunerokotasunaren presioaren islada gehitu da. Egunero gehiago kostatzen zaizu esfortzu bat egitea eta bigarren aste honen amaieran bukatu da footing-a egitea.

              Hilabete batzuk beranduago, liburu-denda batean Kenneth Cooper-en "Aerobics" (1968) liburua aurkitzen duzu kirolari ez diozu garrantzirik kendu eta begiratzea erabaki duzu liburuaren zatirik garrantzitsuena "puntu bitarteko aerobica" sistema da. Footingaren kapituluak zera esaten du: pertsona batek kilometro bat zortzi minututan egiten badu bost puntu aerobicko irabaziko ditu. Aurrerago, aurrera pausu taula bat agertzen da, bertan data, kirol mota, distantzia, denbora eta puntuak idatzi ditzakezu. Liburuaren arabera, pertsonak 30 puntu irabazi behar ditu aste batean osasuna hobetzeko eta pisua galtzeko.

                Orain baduzu helburua, orain ez duzu "ahal duzuna" egin behar baizik eta aste bakoitzean 30 puntu aerobicko irabazi behar dituzu. Lehendabiziko astetan 30 irabaztea pentsatzen duzu, baina zure gorputzak 20-ekin nahikoa dela esaten dizu. Orduan estrategia berrietan pentsatzen duzu, adib., gauean ezik goizean egingo duzu kirola. 3.aste bukaeran 30 puntu lortu dituzu eta poza sentitzen duzu. Hilabete bat pasatzen denean 40 puntu lortu nahi dituzu. Helburu berri honek esfortzu gehiago esan nahi du, horrela, astean behin squash egitea erabaki duzu.

                 Zoritxarrez, astebeteko oporrak hartzen dituzu eta 0 puntuetara bueltatzen zara. Uztea pentsatzen duzu, zeren osasun irabazi eta 2 kilo argaldu dituzu. Baina, aurrerapauso taula ikusi eta hilabeteak pasa ahala footinga astea 2 kilometro izatetik 6 kilometro izatera heltzea nola egin dezakezun pentsatzen hasten zara. Lortzen badituzu osasuntsuago eta argalago egongo zara. Zapatilak ipini eta parkerantz abiatzen zara.

                  Kapitulu honetako gai garrantzitsuenetariko bat da nola eta zergatik mota honetako helburuak esfortzua mobilizatu eta epe luzerako programa bat egitearen probabilitatea gehitzen duen, kirola egitea adibidez. Helburu bat motibazio propietateak dituen gertaera kognitibo bat da. Kapitulu honek lau gertaera azaltzen ditu - helburuak, planak, disonantzia eta antokontzeptua -. Bakoitza azaldu baino lehen kognizioa azalduko da.

KOGNIZIOA

Orientazio kognitibo motibazioak oso interesaturik daude kognizio, ekintza sekuentzian. Motibazioan eta kognizio ekintzan inplikaturiko hainbat eraikin kognitibo hurrengo hauek dira: planak (Miller, Gallanter eta Pribam, 1960), helburuak (Locke, Shaw, Saari eta Latham, 1981), disonantzi (Festinger,1957), eskemak (Ortony, Clore eta Collins, 1988), igurikapenak (Vroom,1966). Hemendik dator psikologo kognitiboen interesa plan ekintza, helburu ekintza, disonantzia ekintza, ... sekuentziengan jartzea. Liburu honetako zati honek, plan, helburu,... baten adierazpen kognitiboak ekintza batek nola ondorioztatzen duen azalduko du.

7.1 Marrazkiak erakusten du ohizko gertaeran sekuentzia bat, motibazioaren perspektiba kognitiboaren ikuspuntutik. Inguruneko gertaerek giza zentzuetan inziditzen dute, nerbio sistema zentralak prozesatzen dituen bizipen sentsorialak emanez. Urrunean lagun bat agurtzen ikusteak eta telefono baten soinua entzuteak informazio aktiboaren prozesamenduari hasiera ematen diote. Informazio sentsoriala hartu, transformatu, ordenatu, berregin eta kontutan hartzen da, memoriatik informazio prozesatzailearen fluxua berreskuratzen den bitartean. Informazio prozesaketa honi ematen diogun esanahiaren arabera sortzen ditugu igurikapenak (adib., gure lagunak zer esan nahi digun), helburuak (adib.,gure lagun jatera gonbidatu), planak (esan edo egin behar duguna), etab. Gure igurikapena, helburu eta planak agente aktiboak dira, motibazio fenomenoak baldintzatzen dituztenak; gure atentzioa eta gure jarrera ekintza sekuentzia batera eramaten baitute. Behin ekintza (jarrera egina dagoenean ondorioak gertatzen dira (adib., garaipena, porrota, hobekuntza) zeinek konturatu, ebaluatu eta azaltzen diren.

7.1 MAPA KONTZEPTUALA

Psikologia kognitiboaren interesa bikoitza da. Lehenbizi psikologia kognitiboak pertsonak bizi diren mundua nola ulertzen duten aztertzen du. Psikologia kognitiboaren zati hau 7.1 adierazpenaren ezkerraldean azaltzen da (esperientzia sentsorial - informazioaren prozesamendu aktiboa). Gizakiak nola hartzen duen informazio sentsoriala (ikusmen, ukimen,...) eta nola eraldatzen, sintetizatzen, egiten, gordetzen, berreskuratzen eta azkenik nola erabiltzen duten aztertzen da (Neisser, 1967; Anderson, 1980). Sarrerako informazioaren eraldaketa eta organizazio prozesuan dago, ezagutza jasotzen denean, eta honekin batera ondorio kognitiboak eraikitzeko erabiltzen denean: planak, helburuak, disonantzia, eskemak, ebaluaketak, atribuzioak, nahiak eta autokontzeptua.

Psikologia kognitiboaren lehen interes hau modu batean adierazteko, ideia bat egiten saia zaitez, irakurtzen duzun bitartean orrialde honetan agertzen diren estimulu bisualak eragiten duten barne prozesuak ikusten. Orrialde honetako letrak patroi ezagunak dira hitz taldeetan eraldatzen direnak. Irakurtzen duzun bitartean testuko zati handi bat galtzen da, garrantzitsuenari atentzioa jarriz. Behin eraldatua eta laburtua, testuak esanahia hartzen du elaboratze eta ordenaketaren bitartez. Elaborapenaren ondorioz,testuari esanahi bat inposatzen diozu. Irakurleak testuaren esanahia ulertzean, testuaren informazioa ordenatu eta taldekatu egiten da estruktura batean non informazioa gordetzea eta berreskuratzea laguntzen duen. Azkenik memorian dagoen informazioa berreskuratu eta erabili egiten  da adibidez azterketa batean Guzti honen emaitza ezagutza deitzen da. Irakurtzean, Ikustean, entzutean eta dastatzean, pertsonak mundua ezagutzera iristen dira. Ezagutza funtzional bat da, zeren, pertsonak bigarren aldiz aurkitzen badu honelako edo antzerako gertaera bat, segurtasun gehiago dauka zer gertatuko den jakiteko lehen aldiarekin konparatzen badugu. Adib.,7.1 taulak neska eta mutil gazteek lehenengo zitari buruz dituzten ezagutzak azaltzen ditu  ( Rose eta Frieze, 1989). Esperientzia pertsonal eta indirektoaren bitartez, mutil gazteek beraiek ordaintzea, nora joan erabakitzea, beste batean gelditzea espero dela ikasten duten bitartean neskek ikasten dute lagunei eta gurasoei esatea, fisikoa zaintzea eta  mutila  gurasoei edo pisukideei aurkeztea espero dela.

Pertsonek beraien ezagutza erabiltzen dutenean planak, helburuak,... eraikitzen dituzte ondorio positiboak edukitzeko probabilitatek handitzeko eta ondorio negatiboen probabilitateak txikitzeko. Behin pertsonak, ekintza batek izango duen ondorioaren igurikapena duenean, bere jarrera ekintza bere kogniziotara estutuko da. Pertsonek ezagutza kognitiboa erabiltzen dute autoproiektu bezala, ekintza posibilitateak aukeratu eta ebaluatzeko.

Psikologia kognitiboaren bigarren interesa kognizioak nola eramaten duen jarrerara da. Hau ikus daiteke eskuinaldeko zatian ( ondorio kognitiboak, jarrera erantzunak). 7.1 adierazpenean motibazio ikuspuntutik kognizioa ekintzarako tranpolin bat da, jarreran indar tentatzaile. Pentsalari kognitibistentzat, ekintza pertsonaren pentsamenduetan dago eta ez instintu, beharrizan edo pulsio batengan. Ekintza, kontrol kognitiboa badago, barne lanaren emaitza da, egiten diren marrazkiak, betetzen diren igurikapenak, kontzientzian sartzen diren memoriak. Kapitulu honetan berrikusten da nola planak, helburuak eta pentsamenduaren inkonsistentziak (disonantzia) "ekintzaren tranpolin" bezala lan egiten dute. Zortzigarren kapituluak igurikapenen propietate autoefikazia eta ikasitako indefensioan erdiratzen da. Bederatzigarren kapituluak atribuzioari buruz hitz egiten du (adib., bakoitzaren jarreraren arrazoiak eta ondorioak. Planetan, helburuetan eta disonantzian aritu baino lehen, motibazioaren ikuspuntu kognitibistaren lehen bi aitzindari aipatu behar dira, Echuark Tolman eta Kurt Lewin.

     7.1 TAULA

Lehenbiziko zitan eginiko ekintzak %25 edo gehiagok aipatuta

     EMAKUMEA                                                          GIZONA

Senitartekoei eta lagunei esan                                 Zita bat eskatu

Jantzi eta konpondu *                                             Zer egin erabaki

Urduri egon*                                                           Jantzi eta konpondu*

Itxura zaindu*                                                         Urduri egon*

Itxura baieztatu                                                       Itxura zaindu*

Lagunari itxaron                                                      Kotxe eta pisua prestatu

Ongietorria eman                                                     Daraman dirua begiratu

Lagunei edo gurasoei presentatu                            Lagunaren etxera joan

Joan*                                                                       Gurasoak eta lagunak ezagutu

Planak baieztatu*                                                   Joan*

Ezagutu*                                                                 Automobilaren atea ireki

Bromak, barreak eta hitz egin*                                Planak baieztatu*

Inpresionatzen saiatu*                                            Ezagutu*

Zinemara, jaialdi batera joan*                                Bromak, barreak eta hitz egin*

Jan*                                                                        Inpresionatzen saiatu*

Etxera joan                                                             Zinemara, jaialdi batera joan*

Ondo pasatu duela esan*                                       Jan*

Agurtzeko muxu bat eman*                                  Ordaindu

                                                                               Kortesa izan

                                                                               Gorputz kontatua hasi       

                                                            Laguna etxera eraman

                                                            Ondo pasatu duela esan*

                                                            Beste zita bat eskatu

                                                            Agurtzeko muxu bat eman*

                                                                               Etxera joan

*Daramatenak biek aipaturikoak dira.

MOTIBAZIOAN ENFOKE KOGNITIBOA ZUTEN TEORIKO OSPETSUAK.

EDWARD TOLMAN

Jokaera aztertu zuen. Bere ustez, jokaera meta batzuez zuzendua zegoen, Pertsonak objektu- meta horietatik hurbildu edo urrundu egiten gara. Adibidez, abioiko pilotuak abioiak gidatzen dituzte eta liburutegiko liburuzainak liburuak bilatzen ditu bakoitzak atentzio osoa jarrita daukan objektua aurkitu arte.

Objektu-meta hori bilatu ondoren jokaera bukatu egiten da. Beraz, Tolmanen iritziz, jokaeraren oinarria intentzioa da. Jokaerak prozesu kognitiboak islatzen ditu, hala nola, pertsonak hipotesiak egiten ditu, estrategiak...erabiltzen ditu modu jarrai batean meta batzuk lortzek helburuarekin eta zailtasunak edo trabak ezabatzeko. Honi loturik, Tolmanek ikusi zuen nola animaliekin esperimentuak egiterakoan, animaliak janarira iristeko bide laburrena eta errazena hautatzen zuten eta honi noizbait trabak bilatzean, bigarren errazena aukeratzen zuten.

Arratoiak bide laburragoak aukeratzen zituztela ikusi zuenean Tolmanek, ezagutza kognitibo berezi bat edo bere ingurunearen errepresentazio mental bat zutela ondorioztatu zuen. Tolmanek hau azaltzeko bi termino aldagarri erabiltzen zituen proposizio eta kognizioarekin, hau da, exijentzia eta igurikapena. Exijentzia eta proposizioa aldagarriak ziren, hau da, inguruneko meta bat lortzeko proposizioak, gorputzeko exijentziak asetzeko desioarekin elkarraldatu daiteke. Inguruko metak bilatu egiten ditugu zeren gorputzeko exijentziak asetu egiten dituzte, hala nola, egarria, gosea...Azken finean, egarria bezalako exijentzia korporalak motibatzaile izatera irizten dira zeren gorputzeko exijentziak asetzen ditu.

Tolmanek, kognizio eta igurikapena termino aldagarriak erabiltzen zituen. Kognizio edo ezagutza, igurikapenaren oinarria da ingurugiroak asetu dezakeen gorputzeko beharren arabera. Igurikapenak ezagutzaren parte dira (sineskerak, eginkizunak...) eta memorian egongo lirateke, Ingurugiroan sortzen diren egoeren errepikapenagatik sortzen da igurikapena eta ondorioz, azkenerako badakigu egoera hori zergatik sortu den...arrazoiak lotzen ditugu. “Zerk zuzentzen gaitun zertara” ikasten dugunean, ia badakigu lehenengo estimulua izan ondoren, honek igarle moduan jokatzen baitu, bigarren estimulua segurtasun minimo batekin, nolakoa izanen den.

Lotura guzti hauen ondorioz, inguruaren mapa kognitibo bat osatzen dugu.

TOLMANEN ERAGINA GAURKO TORIA MOTIBAZIONALEETAN

Tolmanek ikaskuntzaren lehenengoetako teoriagile zen. Ikuspegi kognitiba aportatu zuen. Tolmanen garaian, ikaskuntzaren lehenengo teoriak, estimulu - erantzun kontzeptuak ziren. Baina Tolmanek zer proposatzen zuen; kognizioa (edo igurikapenak), estimulu eta erantzunen arteko aldagai aldagarriak zirela.

Tolmanen mapa kognitiboak, igurikapenak...hauek motibazioan eta jokaeran eragiten zutela esan zuen.

KURT LEWIN

Tolmanen ikuspegia bezala, Lewinen ustez ere, gizakiak metak bilatzen ditu. Hau da, pertsona beti ari da zerbaitengatik urruntzen edo hurbiltzen. Lewinen ustez, pertsonak behar ezberdin asko ditu eta behar bakoitza intentzio batek eragin dezake. Behin intentzio bat edukita, tentsioa sortzen da intentzio hori asetu arte, ondorioz, Lewinentzat behar fisiologiko nahiz ez fisiologikoak intentzioak sorrarazten dituzte eta intentzioak tentsioak sorrarazten dituzte eta tentsioak organismoari metak ezartzen dizkio (intentzioak asetzeko) eta jokaera akzio kontsumitzaile bat da meta batera zuzendua.

Lewinen teoria kognitiboa "valencia" edo balorea da, hau da, pertsonaren inguruko objektuak ze balorea gradu duten (gradu positiboa edo negatiboa). Objektu deigarriak edo asetzen gaituzten objektuak balidezia gradu positiboa dute neurri batean. Objektu mehatxatzaileak edo beharren satisfazioa oztopatzen dutenak aldiz, balidezia negatiboa dute. Guzti honen ondorioz, pertsonak, intentzioa asetzen eta tentsioa gutxitzen duten objektu metak bilatzen ditu.

Beretzat, giza jokaera, oreka ziklo jarrai bat, tentsioa asetzeko eta meta batetara iristeko bide bat da. Adibidez; ume batek eskaparaztean asko desio duen muineko bat ikusten du. Ondorioz, bi gauza gertatzen zaizkio umeari; 1-muinkoak umeari nahi izateko intentzioa probokatzen dio eta, 2-umeak muinekoari balidezia positiboa ematen dio.

Umeak muinekoa nahi izateko intentzioa asetzeko, umeak kognizio aktibitate asko martxan jartzen ditu (adib., arazo edo problemak ezabatzeko). Umeak muinekoa erosteko dirurik ez badu, beste bedi batzuk erabiliko ditu lortzeko; amari dirua eskatu, arrebari, lapurtu...honekin zera esan nahi da; 1-beharrak behin aktibatuta, aktibitate kognitibo eta jokaera asko bultzarazten dituztela eta, "-objektu-meta atraktiboa edo erakargarria bihurtzen da pertsonak daukan edukitzeko beharraren funtzioan.

Lewinen eragina gaurko teoria motibazionaleetan.

Motibazioan, Lewinen terminologia oso garrantzitsua da ekarpen garrantzitsuak egin dituelako. Bere ustez, pertsona, espazioa psikologiko baten bidez bideratzen ziren eta bideratze hori inguruko indar edo balidezia batzuen bidez inpultsatua izango litzateke.

Lewinen iritziz, gizaki, mugimenduan dagoen gorputz bat da eta mugimendu hori, indar batzuen eraginez sortzen da eta ondorioz, gizakia direkzio batzuetara limitatuta egongo litzateke

PLANAK

Hiru psikologoek (Miller, Galater eta Pribram), planek nola eragiten zutela motibazioan, estudiatu zuten. Millerrek esaten zuen pertsonak bere jokaeraren, inguruko objektuen eta gertakarien errepresentazio kognitibo idealak zituela. Beste modu batean esanda, pertsonak, tenis idealaren sake bat badakite zer den, pintura ideal eta psikologia klase ideala. Baita ere pertsonak kontziente dira beren momentuko jokaeraz, inguruaz eta gertakariez. Hau da, pertsona kontziente da bere teniseko sakea nolakoa izan den, bere pintura eta bere psikologia klasea edo mota nolakoa den.

Hala ere, gertatzen da bere momentuko egoera eta egoera idealaren artetiko desdoikuntza edo “inkongruentzia” bat. Egoera honetan, pertsonak akzio plan bat hartzen du ajuste edo "kongruentzia" sortzeko.

Inkongruentziaren izaera motibazionala da eta planak, arazoak konpontzeko balio du eta horrela kongruentzia kognitiboa sortzen da.

Kognizio mekanismoan, planak, indarberritu eta jokaerak bideratzen ditu. Kognizio mekanismo hau TOTE izenaz ezagutzen da. Tote (testatu-operazio-testatu-atera)-ren akronimoa da. Testatuak zera esan nahi du; momentuko egoera eta egoera idealaren konparaketa. Momentuko egoera eta egoera idealak ez badute korresponditzen, inkongruentzia sortzen da eta pertsona horren aurrean akzio sekuentzia bat martxan jartzen du. Ingurugiroan aktuatzerakoan (operazioa egiterakoan), pertsona saiatzen egoeran ideala lortzen. Bigarren testak berriro ere inkongruentzia ematen badu, jokaera aldatzen du eta inguruan aktuatzen segitzen du (T-O-T-O-T-O etab.). Baina, bigarren testak kongruentzia ematen badu momentuko egoera eta egoera idealaren artean, pertsona, planetik irten egiten da (eginbeharrekoa bete duelako). Beraz, TOTE eskema sortu du.

TOTE unitateak, planak, akzio motibazionalarekin elkartzen ditu. Adibide batekin azalduko dut; pintore batek bere kabailetea katarata batetara eramaten du kataratak marrazteko asmoz. Marrazkia bukatu ondoren, marraztutakoa eta egiazko kataratak konparatzen ditu eta ohartzen da bi irudiak inkongruenteak direla. Pintorea oraindik ez da gustura sentitu bere lanarekin (ez da imajinaren erreflexu perfektua oraindik) eta ondorioz, okerrak zuzentzen segitzen du kataratak ongi plasmatu arte (imajina ideala lortu arte). Bere helburu hau lortzen duenean, pintatzeari utziko dio, planetik irtengo da.

Motibazio zuzentzailea.

Miller, Galater eta Pribram-ek sortutako plan-akzio kontzeptualizazioak, pertsonak honela deskribatzen ditu; 1-plan bati loturikoa, 2-feedbackari atentzioa jartzen diona, momentuko selfaren eta self idelaren artean inkongruentzia noiz sortzen den jakiteko eta 3-indongruentzia ezabatzeko jokaera aldatzen duena.

Hala ere, gaur egun uste da, planak ez direla fixoak, baizik aldakorrak direla. Beste modu batean esanda, inkongruentzia bat sortzen denean oraingo egoera eta egoera idealaren artean, pertsonaren planak aldatzeko probabilitatea duela kondukzio sekuentzia propioa bezala.

Planak aldakorrak direla pentsatzeak, pertsonak erabat erabaki hartzaileak garela bezala ondorioztatzen du. Edozein inkorgruentziak ez du sortzen jokaera sekuentzia automatikoak baizik, "motibazio zuzentzaile" batetara eramaten du.

Motibazio zuzentzaileak, erabakiak hartzeko prozesu bat aktibatzen du eta prozesu horrek, inkongruentzia ezabatzeko forma ezberdinak kontutan hartzen ditu, adibidez, plana aldatzea, jokaera esfortzua handitzea edo txikitzea eta planetik irtetea.

Planak zio sekuentzia berri honek, plan batek zuzendutako jokaera bat ulertzea errazten du prozesu dinamiko bat balitz bezala non motibazio zuzentzaileak aktibatzen duen pertsona akzio kurtsoa segitzeko.

HELBURUAK ETA METAK

Planaren antzeko kontzeptua helburuarena da (Locke, 1969). Helburua, pertsona lortzen saiatzen den gauza da (Locke, Shaw, Saari eta Latham, 1981). Pertsona batek 2 kg galdu nahi dituenean, meta bati zuzenduriko jarrera du. Hau egitean, oraina (2kg gehiegi ditut) eta idealaren (2 kg galdu ditut) artean inkongruentzia (desoreka) dagoela ohartzen dira. Egoera idealean, Helburuari dagokion, gauzak hobeki egonen duenaren aurreikuspenak dira, planetan, ordea, egoera ideala inguruan dagoen kondizio baten da (aurretik existitua).

Ikaskuntza askok, meta zehatzek motibazioan duten eragina ikertu dute. Ikerketa batean (Wineberg et al., 1988) unibertsitateko ikasle batzuk flexioak egiten hasi ziren 2 minutuz. Batzuk helburu zehatzak jarri zituzten, 2 minututan zenbat flexio egin zitzaketen kalkulatuz (metak jarri zituen talde) besteek, aldiz, ahal zutena egin zuten (metak jarri ez zituen aldea). Metak jarri zituen taldeak, jarri ez zituenak baino flexio gehiago egin zituen.

Metak ez dute beti errendimendua hobetzen. Errendimenduaren hobekuntza nabarmena izan dadin, helburuak honelakoak izan behar dira: zehatzak, zailak eta desafiatzaileak ( Locke et la., 1981). Pertsona bati "ahal duzun guztia egin" esatean meta bat ipintzen ari zarela ematen du (nahiz eta erraza, anbiguoa edo zalantzazkoa eta ez oso desafiatzailea) baina ez da besteak zer egin behar duen, zalantzazko komentario bat baina (Locke eta Latham, 1985). Bestalde, dietan dagoen pertsonari, 1.go eta 7. egunetan 2000 kaloria, 8. eta 14.-etan 1500, eta 15. 21. egunetan 1000 kaloria kontsumitu ditzan esatean, oso zehatz espezifikatzen du pertsona honek egin beharrekoa. "Egin ahal duzun guztia" bezalako helburuak, erregimenean dagoen pertsona, helburua lortu duen ala ez, zalantzarekin uzten dute.

Lock eta Latham-en ( 1985 ) arabera, lau arrazoi nagusi daude, arreta jartzeak errendimendua hobetu dezakeela pentsaraztera eramaten dutenak:

Lehenengoa, pertsonaren arreta egin beharreko zereginera zuzentzen dute. Horrela, meta bat edukitzean, arreta handiagoa ipintzen delarik. Lock eta Bryan ( 1969 ), adibidez, irakurketa ariketa batean, meta zehatza zuten ikasleek denbora gutxiagoz egon ziren liburuak begiratzen, " ahal duzun guztia egin " helburua zutenak baino.

Bigarrena, helburuek ahalegin bat eragiten edo sartzen dute. Lock-ek ( 1966 ) pertsona batek egiten duen ahalegina, ariketa honek duen zailtasunarekin proportzionalki lotuta dagoela ikusi zuen. Meta zailagoa denean, ahalegina handiagoa izanen da. Adibidez, abokatuen kasuan, gehiago saiatzen dira kasu zailetan, errezetan baino. Berdina esan dezakegu besteetaz, ariketa zailagoa denean, metara iristeko ahalegina edo saiakera handiagoa izanen da.

Hirugarrena, metak iraunkortasuna ( persistentzia ) handitzen dute. Honen arrazoietako bat, iraunkortasunak, helburura iritsi arte irauten duelako da ( Laparte eta Nath, 1976; Laham eta Locke, 1975 ). Baita ere, pertsona distraitzeko edo garaiz aurretik etsitzeko aukera murrizten dutelako. ( Laparte eta Nath, 1976 ). Ikuspuntu horretatik, helburuak planarekin antzekotasuna du ( ikusi 7.2 ). Helburura iristea saiatzen diren pertsonek, beraien inguruan egiten dute lan, helburua lortu arte.

Laugarrena, helburuak, errendimendua hobetzeko, estrategia berrien garapena gehitzen dute ( Latham eta Baldes, 1975; Terborg, 1976 ). Pertsonak, hasierako saiakeran ezin baldin badu meta lortu, estrategia hori utzi eta beste estrategia berri bat sortzen saiatuko da. Adibidez, pertsona erregimenean badago eta ezin baldin badu 1000 kaloria baino gutxiago kontsumitu, bere meta deusezten du. Beraz, bere lehenengo estrategiak ez duenez arrakasta izan, bigarren estrategia hobe bat sortzera motibatua egonen da. Hasieran, erregimenean dagoen pertsonak, barazkiak janez eta kaloria gutxiko edariak edanez saiatu daiteke pisua galtzen, baina emaitza edo eraginik ez duela ikustean, beste estrategia bat garatu dezake, gosari indartsua eta apari ahula, adibidez.

Helburu zail, zehatz eta desafiatzaileak errendimendua hobetzen dute, pertsonaren arreta zentratzen dutelako, ahalegi8na behar dutelako, iraunkortasuna (persistencia) handitzen dutelako eta errendimendua hobea izan dadin, estrategia berriak garatzera motibatzen dutelako. Helburuen ezartzea baliagarria izan dadin, bada beste arrazoi bat hauetaz aparte: feedbacka ( Erez, 1977 ). Helburuen ezartzeak, feedbacka helburuarekiko iraunkorra denean baino ez du funtzionatzen. ( Locke et. la., 1981 ). Beste modu batera esanda, pertsonak bere garaipenak ahalik eta gehien lortzeko, helburuak eta honekin harremanetan bere errendimenduaren feedbacka behar ditu ( Becker, 1978 ). Feedbackaren bidez, pertsonak bere errendimendua txikia, nahikoa edo handiegia den ikusi dezake. Feedbackaren errendimendua meta asetzeko txikinegia denean, pertsonak bere inkongruentzia onartzen du eta bere etorkizuneko errendimendua, helburua asetzeko nahikoa edo gehiegizkoa denean, pertsona pozik eta gai sentitzen da. Etorkizunean helburu zailago bat ipintzeko moduan, beharbada.

HELBURUEN ONARPENA:

Helburuen ezartzea eta helburu bati zuzenduriko ekintzaren arteko elkartzearen eragozpen bat, pertsonak helburu hori onartzea edo ez da. ( Erez eta Zidon, 1984 ). Pertsonak helburuak onartu aurretik, honen zailtasun maila ikusi beharra du.

Entrenatzaileak atletari 1.5 km 5 minututan egiteko esaten dionean, atletak, onartu baino lehen, hori egiteko duen probabilitatea ikusiko du. Atletak helburuaren zailtasun mailari buruzko ebaluazio kognitiboa egitea garrantzitsua da, helburuaren onarpena, honen zailtasunarekin negatiboki lotuta baitago ( Hau da, gero eta helburu zailagoa, orduan eta aukera gutxiago onartua izan dadin ). Adibidez, entrenatzaileak 1.5 km 6 minututan egiteko eskatuko balio atletari, ziurrenik onartu egingo zuela. 6 minututik 5-era pasako balu helburua, atletak onartzeko probabilitatea jaitsi eginen litzateke.

Kontutan izan dezagun, Erez eta Zidon-en ( 1984 ) oinarritua dagoen, helburuak onartzeko prozesua 7.3.-an. Kanpotik jarritako helburu bat onartzen denean ( entrenatzaileak, aitak, nagusiak... jarria ), pertsonak helburua barneratu eta barnetik ezarritako helburu bihurtzen du. Bestalde, baztertuak diren helburuak, baina kanpotik ezarriak direnak, ez dute errendimendua hobetzen. Erez eta Zidon-en (1984) arabera, kanpotik ezarritako helburu batek errendimendu positiboa eragin dezan, lehenik, barne helburua bilakatu beharra da. Gainera, helburuaren ebaluazio kognitiboaren zailtasuna erabat kontrolpean dago feedback- ari esker. Hasieran kanpotik ezarritako helburuaz pasa egin dezake atletak, baina lasterketa bat irabaztean, onartu eginen du ( eta beraz helburuari gainditu dezakeela pentsatuko du).

Helburu baten onarpenak, ( bakoitzak bere buruari ezarritako erabakia ) ahalegin batekiko konpromisoa adierazten du, eta ez onartzeak, ordea, indeferentzia edo konpromiso eza. Erez eta Zidon-ek ( 1984 ) pertsona batek behin helburua onartu eta gero, lanaren zailtasuna eta errendimenduaren arteko erlazioa positiboa bihurtzen dela ikusi dute. Hau da, gero eta helburu zailagoa jarri bakoitzak bere buruari, orduan eta saiakera edo ahalegin handiagoa eginen du. Helburua ez bada onartzen ( edo zailegia bada ), ez da inolako ahaleginik eginen, beraz, zailtasuna eta saiakeraren arteko erlazioa negatiboa da. Erez eta Zidon- ek, pertsonak helburu hori ez onartzeko, oso zaila izan behar duela ikusi dute.

EPE LUZERAKO HELBURUEN EZARTZEA:

-          Epe luze eta laburreko helburuen ezartzearen konparazioa:

Medizina ikasi edo lasterketa olinpikoa irabazi nahi duen atletak epe luzerako helburura dituzte. Baina helburu hauek lortzeko, lehenik, epe laburreko helburuak bete behar dituzte. Medikuak, adibidez, unibertsitateen onartua izan dadin, nota ona atera beharra du selektibitatean, diru asko lortu beharra du, beste herri batera aldatu beharra da, etab. Mediku askok bide erdian etsi egiten dute, ez dituztelako errefortzu positiboak jasotzen. Horregatik, epe laburreko helburuak ipiniz, beraien lorpenak ikusi ahalko dituzte, azkenik, epe luzeko helburua lortuz.

Epe luzeko helburua, epe motzeko helburu bihurtzeak abantaila ugari ditu. Lehenengoa, epe luzerako helburuekin ezin dira emaitzak berehala ikusi, baina epe motzekoekin bai, helburua lortzeko errefortzuak handituz.

Honela, errefortzu positibo honek, pertsonaren konpromisoa handitzen du epe luzerako helburuarekin ( Latham, Mitchell eta Dossett, 1978 ). Bigarrena, epe luzerako helburuek (ez epe laburrekoak) ez dute atarramenduarekin erlazionaturiko feedbackik ematen, epe laburrekoek, aldiz bai, baldin eta beharrezkoak badira, helburua lortzeko. Konpetizio nazional irabazi nahi duen atletak, feedback gutxi jasotzen du bere errendimenduarekiko, astero denboradako partidua jolasten duen atletarekin konparatuz.

-          Helburuen ezartzea eta berezko motibazioa:

Ikertzaile ugarik ikertu eta ebaluatu dute, motibazio zehatz baten inguruan, kasu honetan berezko motibazioan ( Bandura eta Schunck, 1981; Harackiewicz eta Manderlink, 1984; Mossholder, 1980; Vallerand, Deci eta Ryan, 1985 ), zer nolako eragina duen helburuen ezartzeak. Lehenengo ikerketan, Mossholder ( 1980 ), subjektuek buruhauste baten inguruan lan egin zezaten egin zuen, eta helburuak zeuzkaten subjektuek hobeki lan egin zutela ohartu zen, helburuak ez zeuzkatenak baino. Baina helburua zeukaten partaideek berezko motibazio gutxiago zeukaten aktibitatearekiko, helburua ez zutenak baino, Beraz, Mossholder-en ikerkuntzatik, helburuen ezartzeak errendimendua handitzen, baina berezko motibazioa gutxitzen duela ondorioztatzen da.

Helburuen ezartzearen ondorengo bi ikerkuntzek, subjektuek helburuekin tarea esperimental bat egin zezaten, egin zuten. 1- epe laburrera ( edo gertukoak ), 2- Epe luzera ( edo urrutikoak ) eta 3- helbururik gabe ( egin ahal duzuna ) eta gero partaideen berezko motibazioa ebaluatu zen. Manderlink eta Harackiewicz-en (1984) ikerketan, unibertsitateko ikasle batzuk hitzezko buruhauste batzutan lan egin zuten, hiru baldintza hauetan. Errendimendu hoberena lortu zuten subjektuek, epe laburreko helburuekin lan egin zutenak izan ziren. Baina behin ariketa bukatu eta gero, berezko motibazio handiena erakutsi zutenak, epe luzeko helburuak zeuzkatenak ziren. Bandura eta Schaunck.ek ( 1981 ) ume batzuk matematikako ariketa ez oso atsegina la egin zezaten egin zuten, lehen aipatutako kondizioren batetan. Epe laburreko helburuetan lan egin zuten haurrak berezko motibazio gehiago erakutsi zuten, epe luzeko edo helbururik gabeko haurrak baino.

Beraz, ikerketa batzuk epe laburreko helburuek berezko motibazioa gehitzen dutela erakusten dute eta beste batzuk berriz, epe luzekoek. ( Ikerketa guztiek epe laburreko helburuek errendimendua handitzen dutela diote ). Vallerand, Deci eta Ryan-ek ( 1985 ), kontraesanezko emaitza hauek barneratu zituzten, esanez, aldatzen den gakoa,m hasierako berezko motibazioak, tarearekiko duen erlazioan dagoela, eta honek eragiten duela, epe laburreko edo luzeko helburuek gehitu dezaten berezko motibazioa. Pertsona batek, ariketa bat, berezko motibazio baxuarekin hasten duenean, epe laburreko helburuek konpetentzia handitzen dute, pertsonari lehiaketa sentsazio handiagoa ematen diotelako.

Pertsona batek, ariketa bat, berezko motibazio altuarekin hasten duenean, epe luzerako helburuak dira berezko motibazioa handitzen dutenak. Hau, oso interesatua dagoen pertsonak, epe laburreko helburuak intrusiboak edo oso kontrolatzaileak bezala bizitzen dituelako da. Ariketa bat egiten duen pertsonak, badu aginpidedun egiten duen zeregin bat, beraz, bere konpetentziaren kontzeptua ez dago zalantzan. Bere lehiakortasuna edo konpetentzia ez dagonez jokoan, epe laburreko helburuak eduki dezakeen eragin bakarra negatiboa da. Bestalde, epe luzerako helburuek erronka bat suposatzen dute, baina ez dira hain intrusiboak. Honela, epe luzerako helburuak jarraituz, lasaitasun handiago eta beraien erritmoa hartu ditzakete gauzak. ( Mandelink eta Harackiewicz, 1984; Vallerand et. la., 1985 ).

   Helburuak egitura kognitibo konplexu gisa.

Sarritan helburuak eskuratu nahi diren estatu jakinak bezala kontzeptualizatu daitezke, esate baterako bi kilo galdu edo lana aurkitu. Beste batzuetan, eta behar bada maizago, helburuak hain argi identifikatzea zailago izaten da. Otorny, Clore eta Collins-ek hitz egitea elkarrekin lotuta dauden egitura gisa. 7.4 figurak Susan Ravlin (1987) eta Otorny et al.-ek piano kontzertista izan nahi duen neska baten helburuen egituraren inguruan egindako errepresentazioa aurkezten digu. egituraren goiko partea bere nahi abstraktuena (epe luzekoa) ageri dira, beheko partean berriz beren nahi konkretuak (epe motzekoak) ageri dira.

Nahi abstraktu edo konkretu bakoitza besteekin lotuta dago, nahi duenak neskaren helburua den piano konztertista izatera zuzenduta baitaude. Gainera nahi duenak "fluxu kasual" bati lotuta daude, non nahi batek sortutako poza beste bat eskuratzeko probabilitateak handitzen dituen, nahi bat lortzerako bidean porrot batek beste bat lortzeko probabilitatea gutxitzen dituen bitartean.

    Disonantzia kognitiboa.

Teoria kognitibo batzuen oinarrian pertsonak bere elementu kognitiboen artean konsistentzia egon dadin saiatzen direla delako proposizioa bat dago, hau da, bere jarrerak, sineskerak, baloreak eta iritziak (Festinger, 1957; Heider, 1958, Osgood eta Tannanbaum, 1955). Teoria hauen arabera pertsonak beren kognizioen arteko konsistentzia maximoa mantentzeko joera daukate eta honek haien jokaera eragina izan dezan. Kognizio bat beste batekin kontraesanean sartzen den bakoitzean inkonsistentzia bat sortzen du, honek aldi berean ondoeza sortzen duelarik. Inkonsistentzia honek pertsona era egokian aurre egiten ari ez dela, eta konsistentzia berreskuratu behar duela gisako seinale psikologiko bat komunikatzen du (Kelman eta Baron 1968). Ondoeza honen aurrean, pertsona inkonsistentziaren oinarria ezabatzen edo murritzen saiatzen da. Teoria hauetako bakoitzak dioen bezala, gizakiak egoera deseroso hauek aldatzeko baliabideak badituzte.

Leon Festinger-en disonantzia kognitiboaren teoria uste arrazonagarri batetan oinarritzen da: pertsonek inkonsistentzia ez dute gustuko, horregatik bere pentsamenduak konsistenteak izan daitezen saiatzen dira, eta ez bakarrik beste pentsamenduekin baita ere beraien jokabide berarekin (Aronson, 1969 1988; Brehm, 1962; Festinger, 1957). Pertsona baten kognizioa haien artean inkosistenteak direnean (adibidez "alderdi sozialistaren programan sinisten dut" eta "alderdi popularra bozkatuko dudala uste dut") edo bere kognizioa bere jokabidearekin konsistentea ez denean ("pertsona batek mezatara doa igandero" eta igandean eguerdirarte lo egitea) orduan disonantzia egoera aktibatzen da. Desatsegina da kontrako sineskerak izatea edo gauza bat pentsatzea eta beste bat egitea.

Imajinatu hurrengo egoera kontzientzia ekologista eta ura, airea eta lurra garbi egotea nahi duen pertsona batekin. Demagun gure ekologista irratian espraiko desodoranteak eta automobilen gasen emanazioak ozono kapan narriadura (deterioro) larria sortzen ari direla entzuten duela. Demagun baita gure ekologistak desodorantea behar duela gaur gauen zita garrantzitsu bat duelako eta bihar kotxe behar duela lanera joateko. Irratia entzutean gure ekologistak disonantzia egoera batetan sartzen da. "Aerosolak eta automobilen gasak ozono kapa kaltetzen dute" bere kognizio pro-ekologistekin eta bere goiz eta gaueko jokabideekin kontraesanean sartzen da.

Disonantzia egoera baten aurrean, disonantzia kognitiboaren teoriak gizabanakoak lauren arteko bide bat hartuko duela aurreikusten du: 1) Bere hasierako sinesmena aldatu, 2) Bere jokabidea aldatu, 3) Bere ingurunearen alderen bat aldatu edo, 4) Elementu kognitibo berriak gehitu (Festinger 1957). Gure ekologista kasu honetan: 1) Bere hasierako sinismena aldatu ahal zuen eta "inguru giroa hain garrantzitsua ez dela" pentsatu ahal zuen, 2) Bere jokabidea aldatu eta bolako desodorantea erabili eta lanera txirrinduaz joan, aerosolak eta kotxe erabili beharrean, 3) Bere ingurunea aldatu automobilaren emisioak kontrolatzeko gailu bat jarriz edo, 4) Elementu kognitibo berriak gehitu disonantzien aktibatzailea den bere jokabidea justifikatzeko adibidez "aerosol pixka bat eta emisio batzuk ez dute planetan eraginik izango" edo "zientziak aurkituko du planetaren arazoaren konponbidea". Ideia garrantzitsuena disonantzia kognitiboak konsistentzia kognitiboa berrezartzeko motibo bat sortzen duela da, eta motibo hau lau era ezberdinetan agertzen da -sinismenak aldatu, jokabideak aldatu, ingurunea aldatu eta elementu kognitibo berriak gehitzea.

Egoera disonanteak

Gizakiak askotan bere sinismen eta baloreekin disonantea den informazioa agerian dute eta bere balore eta sinismenekin disonantea den jokabideetan parte hartzen dute. Literatura sozio-psikologikoan sakonean ikertu dira lau egoera dosonante: hautaketa, nahikoa ez den justifikazioa, ahaleginaren justifikazioa eta informazio berria.

Hautaketa.

Sarritan pertsonak bi alternatiba artean bat hautatu behar dute: bi zita, bi pisu, bi lan edo bi ibilbide: Egoera batzuetan hautaketa erreza da, alternatiba baten abantailak bestearenak aisa gainditzen dituztelako. Beste batzuetan hautaketa ez da hain erreza bi alternatibak bere abantailak eta desabantailak aurkezten dituztelako. Pisuaren kasuan, pisuetako bat ondo kokatuta egon daiteke baino garestia izan, bestea leku txarrean egon baino merkea den bitartean. Disonantzia kognitiboaren teoriaren arabera, pertsonak disonantzia sentitzen dute hautaketa zail bat egiten dutenean. Disonantziaren aurrean (edo erabaki osteko damuaren aurrean) pertsona elaborazio kognitiboak egiten hasten da bi alternatiben desiragarritasun erlatiboaren inguruan, eta aukeratutako alternatibaren alde positiboak ikusten, eta bestearekiko mesprezua hasten da (Brhem, 1956).

Ilustrazio gisa "erabaki osteko damuak" (Knox eta Insker, 1968; Younger, Walker eta Arro Wood, 1977) kontzeptua frogatzeko egin ziren esperimentuak hartu daitezke. Knox eta Insker (1968) lekuko hipodromo batetara joan ziren honelako hipotesiarekin: ehun pezetako apustua egiteko kolan zain zeuden pertsonak oraindik ez zutela ezer erabaki, kola uzten ari ziren pertsonak haien apustua eginda, alternatiba batekin konprometitu ziren bitartean, Knox eta Insker apustua egiteko kola egiten zeudenei (erabaki aurretik) eta kola uzten zutenei (erabaki ostean) elkarrizketa egin zieten haien apustuak irabazteko zuten konfiantzaren inguruan. Aurreikusi zen bezala, kola uzten zeuden pertsonak oraindik kola egiten zeudenak baino konfiantza handiagoa zutela informatu zuten. Disonantzia kognitiboaren teoriaren arabera, beraien apustuak eginda kola uzten zuten pertsonak, disonantziak motibatuta erabaki osteko elaborazio kognitiboak egin zituzten, horrela hautatutako alternatiba gehiago preziatzera heltzeko, eta beste alternatiba mesprezatzeko.

Nahiko ez den justifikazioa. Beste egoera disonante bat nahikoa ez den justifikazioarena da. Nahiko ez den justifikazioa pertsonak justifikazioa nahikoa ezan gabe aurrera eramaten dituzten jokabideak lantzen ditu. Pertsonak, adibidez, beraien buruei galdetu al zieten zergatik egin duten karitate donazio bat edo kaletik zergatik gelditu diren zakarra jasotzera.

Festinger eta Carlsmith (1959) frogan jarri zuten nahikoa ez den justifikazioaren kontzeptua, esperimentu baten subjektuei ordu batez egurrezko kanilak biltzeko eta klabija batzuk biratzeko eskatuz. Lana amaitzerakoan esperimentatzaileak partehartzaileei laguntza eskatu zien hauek hurrengo subjektuari lana entretenigarria izan zela esanez. Subjektuen erdiak berrogei ta hamar pezeta eta beste erdiak mila pezeta jaso zituzten hori esateagatik. Behin subjektuak eskakizuna onartuta izan (eta denok egin zuten) beste esperimentatzaile batek subjektua elkarrizketatzen zuen ea lana interesgarria iruditu zitzaien jakiteko saiakera batetan. Berrogeitahamar pezeta jaso zituzten subjektuek lana interesgarriago suertatu zitzaiela informatu zuten, mila pezeta kobratu zituztenak baino, zergatik?

Mila pezeta jasotako subjektuek justifikazio nahikoa zuten hurrengo subjektuari lana interesgarria izan zitzaiela kontatzeko. Azken finean mila pezetako ordainketa eskakizuna onartzeak azaltzen du. Berrogeitahamar pezeta jaso zituzten subjektuek berriz, "nahikoa ez zen justifikazioa" zuten eskakizuna onartzeko. Zeinek onartuko zuen esankizun bat (gezurra esatea) hamar duroengatik? "Lana aspergarria dela uste dut" eta "beste pertsona bati lan interesgarria zela esan nion"-en arteko kontraesana gainditzeko, berrogeitahamar pezeta jaso zituzten pertsonak bere lanaren interesari buruzko ebaluazioan lan kognitibo bat egin zutela suposatzen da. Berrogeitahamar pezeta jaso zituzten pertsonak beste kognizio bat gehitzen zuten heinean, hau da, lana benetan interesgarria zela, sentitzen zuten disonantzia murrizten zuten.

Ahaleginaren justifikazioa. Beste egoera disonante bat ageriko arrazoirik gabeko ahalegin handi baten justifikazioa da. Fraternitate batzuen iniziazio erritualak, kirol taldeak eta beste talde batzuek batzuetan ahalegin kantitate handia exijitzen dute, gero justifikatu beharko denean. Nahiko ez den justifikazioaren lagika jarraituz, muturreko jokabideak hartzen dituzten pertsonak muturreko jarrerak garatu beharko dituzte jokabide horiek justifikatzeko. Adibide gisa bere prestakuntzan hegazkinetik parakaidasekin botatzen den soldadua dago. Pertsona honentzako parakaidasekin salto egiteak muturreko desafioa suposatzen badu, hartzen hasiko da. Logika berdina unibertsitateko fraternitateei egotzi diezaiokegu, honetan fraternitateko partaide izan nahi dutenak era guztietako muturreko jokabideak aurrera eraman behar baitituzte. Muturreko jokabideak muturreko sistemetara daramatzan pertsona: hori egin banuen ziur leku hori gustukoa izango dudala!".

Aronson eta Mills (1959) frogan jarri zuten ahaleginaren justifikazioa unibertsitateko emakume talde bati sexuaren psikologiari buruzko asteko eztabaida batzuetan parte hartzeko proposatuz. Emakume dinak iniziazioko erritual bat burutu zuten, non emakumeen erdian sexuarekin erlazionatutako eta lizunak ez ziren hitz zerrenda bat irakurri behar zuten (iniziazio erritual biguna) emakumeen beste erdian hitz lizunen zerrenda bat eta sexualki argiak ziren eleberrien zatiak irakurri zituzten bitartean (iniziazio erritual gogorra). Iniziazioko bi zeremonien ostean, Emakumeak gaiarekin erlazionatuta ez zegoen eztabaida nahiko aspergarri batetan parte hartu zuten, eta gero beraientzat izan zuen interesa neurtu zuten. Iniziazio erritual gogorreko emakumeak eztabaida iniziazio erritual bigunekoak baino interesgarriagoa aurkitu zuten. Ahaleginaren justifikaziotik eratortzen den gaia pertsona bat helburu bat lortzeko ahalegin handiak egiten dituen bakoitzean, orduan helburu hori ahaleginik egin ez balu baino erakargarriagoa izango zaiola da.

INFORMAZIO BERRIA

Beste "disonantzia" egoera, aurretik ezarritako berezko kognizioekin kontraesanean azaltzen diren informazioak dira. Lehen azaldutako ekologistaren erakusketa irratiaren txostenaren gainean, azken honen adibide gisa balio zaigu eta errez aurki daitezke beste adibide batzuk. Pertsonek, irratia entzuten du, telebista ikusten du, klasera doaz, horrela elkar harremana gauzatzen da eta horiek dira, aurretik ezarritako kognizioekin kontraesanetara egoteko probabilitatean eragina duten egoerak. Festinger, Riecken eta Schacter (1956, 1958)-ek, egindako ikerketaren arabera, pertsonei, haien ohizko kognizioak ezezten dituzten informazioak azaltzen zaizkienean nola jokatzen duten aztertuko dute. Ikertzaile hauek, hurbiletik jarraitu zituzten "Seekers"(bilatzaileak), sekta antzeko talde bat, zeina, beraien hiria eta Amerika mendebaldeko itsasertz guztia data zehatz batean, uholde bortitz batek suntsituko duelakoan dagoen. Beno, iritsi eta pasatu zen kataklismoaren eguna, non argi ikus dezakegu nola Seekers-en sineskera, argi eta garbi ezezten zen eta bide batez, disonantzia ezartzen zen. Zer egin zezaketen orduan Seekers-ek ziurrenik, haur batek, bere saskibaloiko izar gustukoenak kanasta bat huts egiten ikustean sentitzen duena sentituko zuten. Baina, nola gerta liteke hori? Seekers batzuk, haien sineskeriak sendoak ez zirela, gertakariekin konturatu ziren, sineskeria zein jokabideak aldatuz eta informazio berriari egokituz. Taldetik atera ziren eta izandako sineskerak baztertu zituzten. Hala ere, Seekers-en beste kide batzuk, disonantziaren aurrean beste era batez jokatu zuten, esfortzu handiak egin zituzten beste kide batzuk aurkitzeko. Egindako arrazonamendua honakoa zen: Haien sineskerien ezeztapena, kausarekiko zuten fedea eta egiazkotasunaren froga besterik ez zela. Bazkide berriak bilatzean, Skeekers hauek, bere disonantzia argitzeko, beraien sineskerak konpartitzeko pertsonak aurkitzen saiatzen ziren. Zenbat eta jende gehiago aurkitu beraien sineskeriekin ados, indartsuagoa egiten zen, uholde bortitz horren ez-agerpenak sortutako inkonsistentziaren indarrari aurre egiteko gaitasuna.

Festinger eta Seekers-en laguntzaileen ikerketak, "disonantzia" egoeren efektu motibazionalak azaltzen ditu, 7.5 irudian agertzen den bezala. Informazio berria, "disonantzia" egoera batetik dator, non baten sineskeria, (hots, mundua gaur bukatuko da) informazio berriarekin (hots, mundua ez da gaur bukatu). Seekers bakoitzak modu desberdinez, aurre egingo diote disonantziak eragindako egoera motibazionalari. 7.5 irudiak azaltzen duen bezala, Seekers batzuk, beraien jatorrizko sineskerak ezeztatu eta 1)kognizio zein 2)jokabideak aldatu zituzten. Bestetik, beste Seekers-ek beraien jatorrizko sineskeriak mantentzea nahiago izan zuten eta 3)beraien ingurunearen zenbait faktore aldatu zituzten edota 4)elementu kognitibo berriak erantsi zituzten.

DISONANTZIAREN TEORIARI EGINDAKO KRITIKAK

Disonantziaren teoriak mila ikerketan argitarapena ekarri du. (Cooper eta Fazio, 1984), baina bestalde, desadostasun esanguratsua sortarazi du. Hauetako kritika batek, disonantziak egoera motibazional abertsibo bat sortzen duela ziurtasuna airean jarriko du (Cooper eta Fazio, 1984; Higgius, Rhodewalt eta Zanna, 1979). Kiester eta Pallack-ek (1976), subjektuak, disonantzia kognitiboagatik, baizik eta jasaten duten manipulazio esperimentatzaileagatik; adibide gisa sexuaren inguruko eztabaidak. Beste ikertzaile batzuk, disonantziari buruzko ikerketak, pertsonek, esperimentalki sortutako lotsak gainditzeko egiten duten jokaeretan erdiratzen direlako eta ez disonantzia beran kezkatzen dira. (Abelson, 1983). Kritika horren erantzun gisa, Joel Cooper eta laguntzaileek (Croyle eta Cooper, 1983, Fazio eta Cooper, 1983, Zanna eta Cooper, 1976) hainbat esperimentu burutu zituzten arousal eta ondoeza disonantzia kognitiboaren ondorioak ziren aztertzeko.

Croyle eta Cooper (1983).rek egindako esperimentu batean, Nerbio Sistema Autonomikoan arousal bat dagoela zeina disonantziarekin harremanetan dagoen, azaltzen da. Ikertzaileek, subjektuei kontakizun bat idaztea eskatu zieten, non, bi baldintzetatik (aukera handikoa eta aukera gutxikoa) batekin aurkakotasun guztian egongo ziren ikuspuntuak azaltzen zituzten. Kontakizun bat idaztea edo ez idaztearen aukera handiko baldintzetan, benetan sinesten zutenaren aurka idatzi zuten pertsonek, larru-galbanikozko erantzun anitz gehiago erakutsi zituzten, kontakizuna idazteko aukera gutxiago zituzten pertsonek baino. Joel Cooper eta laguntzaileen esperimentu sorta hauek, lehen azaldutako Leon Festingerren postulatua baieztatzen duela dirudi. Hau da, jokaera eta izaeraren arteko inkonsistentzia fisiologikoki eragilea dela.

Disonantziak egoera motibazional abertsibo sortzen ote duen galdetzeak etekin handiena suposatuko du. Hau, diseinaturiko esperimentu batzuen bidez, disonantziak eragindako aktibazioa agertzeko aukera ikus daiteke, eta bestalde, noiz ez den ematen, Fazio eta Cooperrek (1984) azaltzen diguten bezala. 7.2 taulak, disonante aktibazioa gauzatzeko baldintzak laburbiltzen ditu. Pertsona batek, bere ohizko kognizioekin "inkonsistentea" den jokaera bat azaltzen duenean, ageriko da aktibazioa, pertsonak: 1) bere jokaeraren ondorio abertsiboak (adib., nire autoa gidatzeak ingurugiroa kutsatuko du) izango direla ebaluatzen badu eta 2) jokaera hori azaltzean, askatasun osoz egitearen ardura onartzen badu.(adib., txirrinduaz joan ordez, autoa gidatzea askatasun osoz aukeratu nuen). Ondorio negatiboen ebaluapenik gabe  eta berezko arduraren pertzepziorik gabe, arousalik ez da agertuko, edota gutxi agertuko da disonantziaren emaitza gisa.

Beste kritika bat, Daryl Bem (Bem, 1967, 1972; Bem eta Mc Connell, 1970)-en auto pertzepzioaren teoriaren eskutik dator. Bem-ek disonantzia kognitiboaren teoriaren funtsezko oinarriak desafiatuko ditu, pertsonek ez dutela beti egoera motibazional abertsibo bat sufritzen planteatzerakoan. Hortaz, Bem-ek, jendearen izaera, haien jokaeren inguruan dituzten auto pertzepzioetan oinarritzen dela dio. Berezko izaera obserbatzean, pertsonak sinestarazten diote euren buruei, dagokien izaerak bereganatu behar direla.

Bere ideiak frogan jartzeko, Bem (1967)ek, Festinger eta Carlsmith (1959)eren justifikazio urriaren inguruko ikerketari erantzun zion. Subjektuek zinta bat entzungo dute non beste ikasle ("Bob") bat agertzen zen, honek motore lan bat burutu zuen eta 50 pta edo 1000 pta jaso zituen, hurrengo subjektuari lana interesgarria izan zela esateagatik.

Laburbilduz, egoera esperimentalak, zinta batean Festinger eta Carlsmith subjektuek bizi zuten egoerak bikoiztea saiatu zen. Galdera "klabea", subjektuari bere ikuspuntutik ( zeinak disonantziaren aktibazioa dakarren) metara lanek zuen interesa puntuatzea eskatzean datza eta Bob-en ikuspuntutik (zeinak disonantziaren aktibazioa ekarriko ez duen). Bem-ek 50 pztako sariaz informatutako parte- hartzaileek eginkizunarekiko interes gehiago erakusten zutela konturatu zen; Bai bere ikuspuntutik nola Bob-en ikuspuntutik, non subjektuei 1000 pztako sariaz informatu zieten.

Emaitza hauetan oinarrituz, Bem-ek, lanaren interesaren ebaluazioak jokabideari gehi daitezkeela ondorioztatu zuen batetik eta bestetik, jokabidea kontrolatzen dituen estimuluak (kasu honetan, 50 eta 1000 pztaren sariak) eta ez egoera motibazional abertsiboa. Disonantzia kognitiboa eta auto-pertzepzioaren arteko eztabaidak ikertzaile eginkizun oparo ekarri zituen (Fazio, Zanna eta Cooper, 1977,1979; Ronis eta Greenwald, 1979, Ross eta Schulman, 1973, Snyder eta Ebbsen, 1972). Ikerkuntza hauen bitartez lortutako ondorioa. Disonantzia kognitiboaren teoriaz gain, auto pertzepzioaren teoria ere zuzena zela, baina egoera batzuetan besteetan baino hobe aplikatzen zela. Auto pertzepzioaren teoria hobe aplikatzen da egoera horietan, non pertsonen hasierako izaerak, ahulak dira. Egoera hauetan, egia da, jokabidea sortu ondoren egindako inferentzia kognitiboak jokabide horretan oinarritzen direla. Adib., supermerkatura zoazenean lehenengo aldiz eskuetarako krema erostera, ziur ez duzula idei handirik nahiago duzun markan. Kasualitatez, x marka hartzen baduzu eta ez y, orduan, krema berriz erostera joaten zarenean, ziurrenik esango diozu zeure buruari, "beno erositakoa, azken aldian x marka eta ez y marka zen, hortaz, x marka gustukoagoa izango dut y marka baino". Disonantzia kognitiboaren teoria hobe aplikatzen da, izaera markatua eta indartsua duten pertsonek sortarazitako egoeretan. Kasu hauetan, pertsonek, egoera motibazional abertsibo bat jasango dute, beraien izaeren kontra doan foka bidea gauzatzen dutelako.

Disonantzia kognitiboa eta auto-pertzepzioaren arteko eztabaidak, beste enfoke teoriko batzuk disonantzia kognitiboaren teoriaren aurka jartzean eragina izan zuen. Disonantziaren Portaera probokatzaile batzuk abordatuak izan dira, ez bakarrik auto-pertzepzioaren perspektibatik, baizik eta inpresioen maneiatzearen formulapenetik ere, (Gaes, Kalle eta Tedeschi, 1978; Tedeschi, Schelender eta Bonoma, 1971), autoestimuaren perspektibatik, (Greenwald eta Ranis, 1978) eta Ni-an oinarritutako auto-imagen positibo baten beharretik (Steele eta Lui, 1981,1983).

Azalpen desberdin hauen elkarren arteko puntua, pertsonek ez direla hainbeste kezkatzen konsistentzia kognitiboaz, bere Ni-soziala besteei aurkeztean. Sortzen den konsistentzia edota auto-imagen positibo bat bestea aurrean eta norberaren aurrean, (Abelson, 1983; Grrenwald eta Ranis, 1978). Beste era batera esanda, konsistentzia giza kezka bat da, kognizio arrazoi bat baino gehiago.

Disonantzia kognitiboan ezarritako konfiantza progresiboki jaisten doa (Wickland eta Brhem, 1976). Gaur egun, teoria hauek, kapitulu honetan azaldutako jokabideak esplikatzeko balio du, baina psikologoak ezagutzen dituen azalpen teoriko oparoetatik bat besterik ez du errepresentatzen. ( Aronson,1988). Agian hau ez da izanen egoera ideala, azalpen alternatiboak, disonantzia kognitiboaren teoriari gehitzen direla dirudielako, ez kontraesanetara. Inpresioen maneiatzearen teorian, adib., ulertzen dugu, pertsonek, modu konsistente batez jokatzea euren buruekin eta baita besteekin ere. Perspektiba hauetatik, irauten du, pertsonek konsistentzia kognitiboa mantentzeko egiten dituzten esfortzuen ideia (Galdwin, Petty eta Cacioppo,1981; Cooper eta Croyle, 1984).

AUTOKONTZEPTUAREN KOHERENTZIA

Self-a

Egunero jasotzen dugun informazioaren zati handi bat self-arekin erlazionatuta dago. Esperientziak izaten ditugun heinean beharrezkoa da informazio hau laburtu eta organizatzea, azkenean osotasun koherente bat osatzeko. Esperientzia multzo baten prozesamenduaren ondorioz, norbanakoak self-aren ezaugarri orokor bat osatzen du. Adibidez, “orokorrean, jende multzo baten aurrean nagoenean, lotsatia naiz”. Hazel Markusek esaten duen moduan, self-a, testu inguru ezberdinetako (self eskema) batzuen konposatu bat da. Self-aren eskemak, gizarte ebaluazioei buruzko gogoetetatik (norberak eta besteek eginak) sortzen dira, eta baita eboluzio hauek duten esanahietatik. Selfaren eskemak, sortu ditugunean, norberaren iraganeko eta etorkizuneko giza esperientziak laburtu eta organizatzeko balio dute.

Selfa motibazioarekin bi eratara erlazionaturik dago. Lehenengoa, selfa estruktura kognitibo bat da konstante baten moduan funtzionatzen duena. Helburu batekin gertatzen den moduan, eguneko selfaren eta self idealaren arteko besterikotasunak hasten du eguneko self / self posiblearen arteko besterikotasuna gutxitzeko bideratua dagoen jokaera. Bigarrena, sortutako self-ak bere auto-kontzeptuarekin iraunkorra den “feedback”-a bilatzen du, eta bere auto-kontzeptuarekin kontraesanean dagoen edozein informazio ekiditen du.

Self posiblea: helburu baterantz bideratutako jokaera.

Self posibleak, pertsona batek nahiko lituzkeen self idealak dira. Markus eta Narius-ek esaten dutenaren arabera, self posible batzuk, adibidez, self arrakastatsua, self sormentsua, self aberatsa edo self argala izan daitezke. Self-aren funtzioa, helburuarena bezala, pertsona bati esfortzatu dadin motibazio bat aurkeztea da. Adibidez, 120 kilo pisatzen dituen pertsona batek bere gorputza 60 kilorekin imajinatzen duenean, ekintzara (kirola egitea adibidez) bideratzen duen motibazio bat dauka.

Self koherentea: disonantziak bideratutako jokaera.

Self-aren eskemak gero eta iraunkorragoak bihurtzen dira kontraesaneko informazioen aurrean. Honen arrazoi bat, hurrengoa da: pertsonak, bere autokontzeptua baieztatzen duen informazioa bilatzen du, eta, kontraesaneko informazioa ekiditen du.

Pertsonek, bere auto-kontzeptuaren egonkortasuna ziurtatzeko, hurrengo gauzak egiteko joera dute:

1.- Beraiek bere burua ikusten duten bezala besteek ere ikus dezaten saiatzen dira.

2.- Bere auto-kontzeptu baieztatzeko, fisioa eta inguru soziala aldatzen dute. Honen adibide da, gure arroparen, itxuraren, dieten,... etabarren bidez eman nahi dugun itxura.

Guk gure buruarekiko dugun pertzepzioa ziurtatzearren, guk nahi dugun bezala tratatzen gaituen jendearekin elkarrekintzan jartzen gara. Adib.: Autoestimua altua duen pertsona bat, positiboki balioztatzen dioen pertsona batekin jarriko da elkarrekintzan. Autoestimua baxua duen batek, ordea, negatiboki balioztatzen dion pertsona bat aukeratuko du elkarrekintzarako.

Hala ere, batzutan, gure auto-kontzeptuarekin ados ez dauden informazioak jasotzen ditugu. Honen aurrean, gure lehenbiziko defentsa informazio hau distortsionatzea da. Informazio hau jasotzen dugunean, gure buruan galdera ugari sortzen dire: baliagarria da informazio hau? Informazio iturri fidagarria da? Noraino da garrantzitsua niretzat informazio hori?

Pertsonek, galdera mota hauek, informazio txarra ezeztatzeko egiten dute. Distortsio guztiek hurrengoa dute hamankomunean:

1.- Bere auto-kontzeptua ezereztu dezakeen informazioa ez dute ezagutzen.

2.- Pertsonari, auto-kontzeptua eta feedbacken arteko sendotasun ezaren ondorioz sortutako tentsiotik saihestea uzten dio.

Pertsonek, bere burua ikusteko era baieztatzen duen feedbacka nahiago dute. Eguneroko bizitzan, auto-baieztapena askotan ematen da, pertsonek bere kanpo zeinuekin (arropak, etab...) argi uzten baitute zein den beren auto-kontzeptua, eta feedback auto-baieztagarria ematen dieten pertsonekin aritzen direlako elkarrekintzan. Auto-kontzeptuaren segurtasuna, pertsona noraino dagoen ziur bere burua ezagutzearen menpe dago. Gure autokontzeptuaz ziur gaudenean, edozein aurkako feedback bat, beste informazio bat bezala balioztatzen dugu. Adib.: Ni oso lotsatitzat dut nire burua, baina festa batean, denen artean protagonista izan nintzen. Nire autokontzeptuaz ziur banago, nahiz eta aurkako feedback bat egon, hurrengoa pentsatuko dut: "beno, protagonista izan naiz oraingoan, baina ez naiz hain irekia izan egona naizen beste mila festetan. Beraz., lotsatia izaten jarraitzen dut".

Bere auto-kontzeptuaz hain ziur ez dauden pertsonengan, aurkako feedbackak gogorrak badira, auto-egiaztatze krisi handia eragin dezake.

Pertsona horrek aurkako feedback gogorra onartzen badu, onartze honek ahulduko du auto-kontzeptuarekiko zuen ziurtasuna, eta auto-kontzeptuaren aldaketan eramango du pertsona. Hala ere, pertsonak autokontzeptua kontserbatzeko joera dugu, aurkako informazioak saihesteko joerak.

LABURPENA

Ikuspuntu kognitiboak, prozesu mentalak ekintzaren erabakigarri kausalak bezala kontzeptualizatzen ditu. Horregatik, motibazioaren ikasketa kognitiboak interesa handia du kognizio-ekintza segidarekin. Kapitulu honetan, kognizio-ekintza segidan parte hartzen duten 3 gertakari mentalak errepasatu ditugu: egitasmoa, helburua eta sendotasuna. Kontzeptu guztiak garrantzitsuak dira jokaeraren analisi motibazional bat egiteko orduan, bakoitzak momentu horretan gertatzen ari den jokaera indartu eta bideratzen duelako.

Egitasmo, motibazioaren lehenengo eredu kognitiboen  adibide dira. Pertsonek, beren jokaeraren, ingurugiroaren eta gertakarien egoera ideala nolakoa izan behar denaren errepresentazio kognitibo bat daukate. Egoera ideala eta errealaren artean oreka eza dagoela uste denean, inkongruentzia honek, pertsona egoera ideala eta erreala orekatzera bideratuko duen jokaera bat egitera motibatzen du.

Helburu zehatzek eta zailek, 4 ondorio motibazional izan ditzakete:

1.- Atentzioa eginbeharrekora bideratzea.

2.- Esfortzua mugiaraztea.

3.-Iraunkortasuna handitzea.

4.- Estrategia eraginkorren garapena sustatzea.

Feedbacka, pertsonaren errendimendua helburuak eskatzen dion bezain handia, edo ertainekoa den esaten digu. Feedbackak pertsonari bere errendimendua ez dela ona esaten dionean, honek inkongruentzia ikusten du eta etorkizuneko errendimendua hobetu nahi du.

Sendotasun kognitiboaren kontzeptuaren barnean bi ikerkuntza arloetaz hitz egiten da: disonantzia kognitiboa eta autokontzeptua. Disonantzia kognitiboaren teorian, lehenengo postulatuan, gizakiei sendotasun eza ez zaiela gustatzen esaten du, honengatik, pentsamendu eta ekintzen arteko sendotasuna bilatzen dute. Orokorrean, disonantzia, lau motatako egoerek eragiten dute: aukera bat egitearen beharra, justifikazio urria, esfortzuaren justifikazioa eta informazio berria, baina bakarrik jokaerak ondorio abertsiboak baditu eta boluntario moduan egiten bada.

Auto-kontzeptuaren sendotasuna, disonantzia kognitiboaren modura, pertsonek sendotasuna beren auto kontzeptuetan bilatzen dutela esaten du. Egonkortasuna eta sendotasuna bermatzeko, pertsonak identitate zeinuak eta sinboloak erakusten dituzte, besteek beraiek ikusten diren bezala ikus diezaien. Pertsona bat aurkako feedback baten aurrean dagoenean distortsionatzeko joera dute. Feedback hau aldaezina denean, pertsona auto-egiaztatze krisi handi batean murgildu daiteke.